संयुक्त राज्य अमेरिकाले रसियाली कुख्यात हतियार डिलरसँग आफ्ना दुई नागरिकलाई आदानप्रदानको प्रस्ताव अघि सारेका छ।

अमेरिकाले गलत नजरबन्दको संज्ञा दिएका आफ्ना दुई नागरिक ब्रिटनी ग्रिनर र पाउल ह्वेलनलाई रिहाइ गर्न प्रस्ताव राखेको अमेरिकी विदेश सचिव एन्थोनी ब्लिन्केनले बताएका छन्।

रिपोर्टकाअनुसार आदानप्रदानले अमेरिकी कैदमा रहेका हतियार व्यापारीको बदलामा पूर्व नौसैनिक व्हेलन र बास्केटबल स्टार ग्रिनरलाई मुक्त गर्न संकेत गर्नेछ।

अमेरिकाको लागि उच्च प्राथमिकताबारे छलफल गर्न आगामी दिनहरूमा रुसी विदेश मन्त्री सेर्गेई लाभरोभसँग दुईको रिहाइको लागि कुरा गर्ने आशा राखेका छन्।

सिएनएनका रिपोर्टकाअनुसार अमेरिकाले 'मर्चेन्ट अफ डेथ' भनेर चिनिने रुसी हतियार व्यापारी भिक्टर बाउटलाई २०१२ मा २५ वर्षको जेल सजाय सुनाएको थियो। जसको बदलामा व्हीलन र ग्रिनरलाई रिहा गर्न प्रस्ताव गरेको थियो।

बिहीबार क्रेमलिनले सम्भावित बन्दी आदानप्रदानको बारेमा वार्ता भइरहेको पुष्टि गरेको थियो तर रूसी विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता मारिया जाखारोभाले अहिलेसम्म ठोस नतिजा प्राप्त नभएको बताए।

सम्भावित सम्झौता ग्रिनर र व्हीलनको रिहाइ प्राप्त गर्न चलिरहेको अमेरिकी प्रयासको पछिल्लो विकास हो। अमेरिकाले फेब्रुअरीमा युक्रेनमा गरेको आक्रमणपछि तनाव बढ्दै गएपछि रूसले गलत रूपमा हिरासतमा राखेको आरोप रुसलाई लगाएको छ।

मस्को एयरपोर्टमा अधिकारीहरूले ग्रिनरको सामानमा भांगको तेलसहित भ्याप क्यानिस्टरहरू फेला पारेपछि उनलाई फेब्रुअरीको मध्यमा जेल पठाइएको थियो। उनलाई रसियामा लागूऔषध ल्याउने अभियोग लगाइएको छ। उनले चोटपटकको लागि प्रयोग गर्न डाक्टरबाट स्वीकृति पाएका थिए र अनायासै उनको सुटकेसमा प्याक गरिएको बताएकी छिन। हाल उनी मुद्दा खेपिरहेकी छन। यदि त्यो तर्कले रूसी अधिकारीहरूलाई मनाउन असफल भयो भने उनले १० वर्षको जेल सजाय भोग्नु पर्नेछ।

व्हीलनलाई डिसेम्बर २०१८ मा हिरासतमा लिइएको थियो र जासुसीको आरोप लगाइएको थियो। उनलाई दोषी ठहर गरी १६ वर्षको जेल सजाय सुनाइएको थियो।

अमेरिकाले व्हीलन र ग्रिनर दुवैलाई अनचित रूपमा हिरासतमा राखिएको र उनीहरूको रिहाइ सुरक्षित गर्न काम गरेको बताएको छ।

रूसी अधिकारीहरूले अमेरिकी दाबीसँग असन्तुष्टि व्यक्त गरेका छन्। रूसी न्यायीक प्रणाली निष्पक्ष छैन र ग्रिनर र व्हेलनलाई गलत रूपमा हिरासतमा राखिएको छ। र, ग्रिनरको नजरबन्द राजनीतिक रूपमा उत्प्रेरित भएको सुझावहरूको विरूद्ध पछाडि धकेलिएको छ।

रुसले फेब्रुअरीमा युक्रेनमा आक्रमण गरेपछि अमेरिका र रुसबीच लामो समयदेखि तनाव बढेको छ। अमेरिकाले रुसमाथि युद्ध अपराध गरेको आरोप लगाएको छ। र, युक्रेनलाई अरबौं डलरको हतियार ढुवानी र रुसी अर्थतन्त्रलाई ध्वस्त पार्ने प्रतिबन्ध लगाएर सहयोग गर्न खोजेको छ।

को हुन् 'मर्चन्ट अफ डेथ' भनेर चिनिने रुसी हतियार व्यापारी भिक्टर बाउट ?

आरोप लगाउनेहरुले 'मर्चेन्ट अफ डेथ' उपनाम दिएका भिक्टर बाउटको जीवन फिल्मभन्दा कम रोचक छैन। उनको जीवन कथाले २००५ मा रिलिज भएको हलिउड फिल्म 'लर्ड अफ वार' प्रेरित गरिएको भनाइ छ।

भिक्टर बाउट एक पूर्व सोभियत सैन्य अधिकारी हुन्। हाल उनी अमेरिकामा २५ वर्षको जेल सजाय काटिरहेका छन्। अमेरिकीहरूलाई मार्ने षड्यन्त्र गरेको, एन्टी-एयरक्राफ्ट मिसाइलहरू प्राप्त गर्ने र निर्यात गर्ने र आतंकवादी संगठनलाई भौतिक सहयोग प्रदान गर्ने आरोपमा उनलाई थाइल्याण्डबाट सन् २०१० मा सुपुर्दुगी गरिएको हो। तर, बुटले भने आफू निर्दोष रहेको दाबी गर्दै आएका छन्।

क्रेमलिनले लामो समयदेखि बाउटको रिहाइको लागि आह्वान गर्दै आएको छ। २०१२ मा उनको सजायलाई आधारहीन र पक्षपाती भनेर आलोचना गर्दै आएको छ।

६ भाषा बोल्ने रुसी व्यापारीलाई सन् २००८ मा थाइल्यान्डमा अमेरिकी ड्रग इन्फोर्समेन्ट एजेन्टहरूले कोलम्बियाको क्रान्तिकारी सशस्त्र बलको (फार्क) रूपमा प्रस्तुत गरेको स्टिङ अपरेसनमा गिरफ्तार गरिएको थियो। लामो अदालती कारबाहीपछि सन् २०१० मा उनलाई अमेरिकामा सुपुर्दगी गरियो।

‘भिक्टर बाउट धेरै वर्षदेखि अन्तर्राष्ट्रिय हतियारको तस्करी शत्रु नम्बर एक भएको छ, जसले विश्वभरका केही सबैभन्दा हिंसात्मक द्वन्द्वहरूलाई सशस्त्र बनाएको छ,’ म्यानहट्टनका अमेरिकी वकीलप्रीत भराराले भने। जब बुटलाई २०१२ मा न्यूयोर्कमा सजाय सुनाइएको थियो।

‘अमेरिकीहरूलाई मार्न प्रतिवद्ध आतंकवादी संगठनलाई ठूलो संख्यामा सैन्य-ग्रेड हतियारहरू उपलब्ध गराउन सहमत भएकोमा उनलाई अन्ततः अमेरिकी अदालतमा न्यायको लागि ल्याइयो,' उनलने थपे।

२०१६ सम्म कोलम्बियामा विद्रोह गर्ने छापामार समूह (फार्क)लाई हतियार आपूर्ति गर्न बाउटको भूमिकालाई ट्रायलले सम्मान गर्‍यो। अमेरिकाले भन्यो कि हतियारहरू अमेरिकी नागरिकहरूलाई मार्ने उद्देश्यले थिए।

तर, हतियार व्यापारमा बाउटको इतिहास धेरै अगाडिदेखि हो। लाइबेरियादेखि सिएरा लियोन र अफगानिस्तानसम्मको रक्तपातपूर्ण द्वन्द्वलाई उत्तेजित गर्दै सन् १९९० को दशकदेखि विश्वभरका द्वन्द्व क्षेत्रहरूमा सैन्य-ग्रेडका हतियारहरू ढुवानी गर्न कार्गो विमानहरूको फ्लीट भेला गरेको आरोप उनीमाथि लगाइएको छ। लाइबेरियामा बेचविखन गतिविधिहरूको आरोपले अमेरिकी अधिकारीहरूलाई २००४ मा उनको अमेरिकी सम्पत्ति फ्रिज गर्न र कुनै पनि अमेरिकी लेनदेनलाई रोक लगाईएको थियो।

बाउटले बारम्बार उनले वैध व्यवसायहरू सञ्चालन गरे र केवल रसद प्रदायकको रूपमा काम गरेको उनको भनाइ राख्दै आएका छन। विभिन्न राहदानी र कागजातका कारण उनको उमेर विवादमा परेकाले उनी ५० वर्षको उमेरमा भएको मानिन्छ।

बुटको जन्म १९६७ मा ताजिकिस्तानको दुशान्बेमा भएको थियो। उनी एक बुककीपर र एक अटो मेकानिकको छोरा थिए। उनले रूसी सैन्य खुफियाको लागि एकप्रसिद्ध फिडर स्कूल विदेशी भाषाहरूमा सैन्य संस्थानबाट स्नातक गरेका थिए।

उनी तत्कालिन सोभियत संघका लेफ्टिनेन्ट थिए। युएसएसआरको पतनपछि मस्कोदेखि किभसम्मको धावनमार्गमा परित्याग गरिएका विमानहरू, अतिरिक्त हतियारहरूको विशाल भण्डारहरू र ती हतियारहरूको लागि परम्परागत सोभियत ग्राहकहरू र अफ्रिकाबाट फिलिपिन्समा नयाँ उदीयमान सशस्त्र समूहहरूबाट बढ्दो मागको अवससरहरु देखे।

सन् १९९० को प्रारम्भमा संयुक्त राष्ट्र संघले उनको खोजी गर्न थालेपछि उनी पहिलोपटक चिनिन थाले र संयुक्त राज्य अमेरिका यसमा संलग्न हुन थाले।

'बाउटको प्रारम्भिक दिनहरू एक रहस्यमय थियो,' अन्तर्राष्ट्रिय मूल्याङ्कन र रणनीति केन्द्रका वरिष्ठ फेलो डगलस फराह सन २०१० मा सीएनएनलाई बताइन। उनी बाउटको बारे लेखिएको 'मर्चेन्ट अफ डेथ' पुस्तकको सह-लेखक समेत हुन्। उनले बिभिन्न सञ्चार माध्यामलाई दिएको अन्तरवार्तामा बाउटको धरै रहस्यहरु खुलाएको छ।

बाउटले विभिन्न नामको रूपमा 'भिक्टर अनातोलियेभिच बाउट,' 'भिक्टर बट,' 'भिक्टर बट,' 'विक्टर बुलाकिन' र 'वादिम मार्कोविच अमिनोभ' जस्ता नामहरू प्रयोग गरेका छन्, हतियार व्यापारी चरित्रको प्रेरणा भएको मानिन्छ। उनकै प्रेरणमा सन् २००५ को निकोलस केजद्वारा अभिनित हलिवुड फिल्म 'लर्ड अफ वार' निर्माण गरिएको मानिन्छ।

यद्धपि, सन् २००२ मा सिएनएनको जिल डगर्टीसँग मास्कोको भेटमा बाउटले आफूमाथि लगाइएको आरोपको खण्डन गरेका थिए। उनले तालिवान, अलकायादालगायत अप्रिकाका विद्रोही समूहलाई हतियार आपूर्ति गरेको दावीलाई अस्वीकार गरेका थिए।

के तिनिहरुलाई हतियार आपूर्ति गरेको हो र रगत हीरामा भुक्तान गरेको हो भन्ने प्रत्येक दाबीलाई प्रश्नको उनले अस्वीकार गर्यो। ‘यो झुटो आरोप हो,’ उनले जवाफ दिँदै भनेका थिए, 'मैले मेरो जीवनमा कहिल्यै हिरा छोइन र म हिरा मान्छे होइन र म त्यो व्यवसाय चाहन्न।'

उनले डगर्टीलाई भनेका थिए,'म डराएको छैन मैले मेरो जीवनमा डराउनुपर्ने केही पनि गरेको छैन।'

रूसी नजरबन्दबाट दुई अमेरिकी नागरिकहरूलाई मुक्त गर्न कैदी साटासाटको धक्काले वाशिंगटनलाई पुरस्कार दिन सक्छ तर विज्ञहरू भन्छन्, यसले भविष्यमा मस्कोसँगको आदानप्रदान थप स्वादिष्ट हुनेछ भन्ने कुनै ग्यारेन्टी प्रदान गर्दैन।

यदी वाशिंगटनको दृष्टिकोण प्रवल भयो भने वाइडेन प्रशासनले रुससँग बढेको तनावको बीचमा परिवारहरूलाई पुनर्मिलन र परिणामहरू प्रदान गर्ने श्रेय भने अवस्य लिन सक्नेछ।

रसियामा हिरासतमा रहेका दुई अमेरिकी नागरिकको भविष्य एक दोषी रूसी हतियार व्यापारीको रिहाइमा निर्भर हुन सक्छ।

- एजेन्सीकाे सहयाेगमा