नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एमाले) बाट विभाजन भएर गठन भएको तीन वर्ष पुग्नै लाग्दा नेकपा (एकीकृत समाजवादी) आफ्नो राष्ट्रिय महाधिवेशनको तयारीमा जुटेको छ।

कुनै पनि दलको बहुमत नरहेको वर्तमान प्रतिनिधिसभामा १० स्थान रहेको सो एकीकृत समाजवादी सङ्घ र प्रदेशका सत्ता गठबन्धन हेरफेरमा कतिपय अवस्थामा निर्णायकसमेत रहँदै आएको छ।

आफूहरुलाई बेवास्ता र अपमान नगर्न आग्रह गर्दै आएका सो दलका अध्यक्ष एवं पूर्वप्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालसँग राष्ट्रिय राजनीति र एकीकृत समाजवादीको दसौँ महाधिवेशनका सन्दर्भमा राससले गरेको संवादको सम्पादित विवरण:

पछिल्ला राजनीतिक घटनाक्रममा तपाईं र तपाईंको पार्टी चर्चाकै केन्द्रमा रहेको देखिन्छ। हालै मात्रै तपाईंले विपक्षी दलका नेताहरुसँग बैठक भएको सन्दर्भमा वर्तमान सत्ता गठबन्धनमा केही समस्या आउने हो कि भन्ने कोणबाट हेरिएको छ, स्थिति त्यस्तो हो?

स्वाभाविकरुपमा विभिन्न विषयमा राजनीतिक दलहरुबीच भेटघाट र छलफल हुन्छ। म एक राजनीतिक दलको नेता भएकाले मलाई विभिन्न पक्षले बोलाउँछन्। छलफलमा सहभागी हुने अवस्था बन्छ, त्यसमा कुनै आत्तिनुपर्ने कुनै अवस्था छैन। त्यसमा पनि अहिले हामी विशेष अवस्थामा रहेका छौँ। त्यो अवस्थालाई पनि ध्यानमा राखेर चल्नुपर्छ। त्यसो हुनाले सबैले सामूहिक पक्षमा छलफल चलाउनुपर्छ। बेवास्ता गरियो भन्ने खालको मनस्थिति कसैको नबनोस्। काम परुन्जेलसम्म भाँडो काम सकिएपछि ठाँडो ठान्ने ढङ्गबाट व्यवहार नहोस्। विश्वासको सम्बन्ध र वातावरण बनोस्।

हामी देशभक्त शक्तिहरु, लोकतान्त्रिक, शक्तिहरु, वामपन्थी र परिवर्तनकारी शक्तिहरु समाजवादको यात्रामा अगाडि बढ्न चाहने समाजवादी शक्तिहरु एकताबद्ध भएर बढून् भन्ने हाम्रो चाहना छ। हामी अहिले सङ्घीय सरकारको गठबन्धनमा छौँ। विशेष अवस्था भएकाले मधेस प्रदेशको सरकारमा पनि छौँ। कसरी देशको भलो, जनताको कल्याण र पार्टीको पनि हित हुन्छ, यी तीनवटै विषयमा उचित सन्तुलन कायम गरेर हामी अगाडि बढ्छौँ।

मधेस प्रदेशमा तपाईंहरुको पार्टीले हालका मुख्यमन्त्रीलाई समर्थन गर्ने सम्भावना छ?

देश र जनताको हितभन्दा हाम्रो अरू ठूलो केही पनि छैन। अहिले हामी त्यहाँ छौँ र त्यहाँ रहुन्जेल त समर्थन भइहाल्छ। त्यसपछि कसरी अगाडि बढ्ने भन्ने पार्टीले छलफल र परामर्श गरेर आगामी रणनीति लिन्छ।

तपाईंहरुलाई गठबन्धनमा भए पनि सरकारमा रहेका प्रमुख दलहरुबाट वास्ता गरिएन भन्ने गुनासो हो?

वास्ता गरियो–गरिएन भन्ने कुराहरुको बारेमा गुनासो गर्नुपर्ने केही पनि आवश्यकता छैन। जे भए पनि व्यापक छलफल र परामर्शको अवश्यकता छ।

पाँच वर्षको अवधिमा तपाईंलाई पनि प्रधानमन्त्री बनाउनुपर्छ भन्ने विभिन्न प्रस्ताव सुनिन्छ। त्यस्तो केही कुरा वा समझदारी भएको छ?

मेरो लागि पद ठूलो कुरा होइन। प्रधानमन्त्री मेरो प्राथमिकताको विषय होइन। मेरो निम्ति प्राथमिकताको विषय भनेको जनता हो, देश हो। त्यसैले देश र जनताको हितमा हामीले आफूलाई समर्पित गर्नुपर्छ। त्यसकारण मैले के पाउँछु के पाएँ भन्ने विषयलाई केन्द्रविन्दुमा राख्ने हैन। मेरो सोच पनि त्यस्तो छैन। म पदका लागि मरिहत्ते गर्ने मान्छे पनि हैन। पदकै निम्ति जन्मेको र पदकै निम्ति मर्ने पनि हैन। त्यसकारण देश र जनताको हित र कल्याण हुँदा त्योभन्दा सन्तोष अरू केही पनि हुँदैन।

प्रस्ताव आएमा वा पार्टीलाई पनि स्थापित गर्नुपर्ने अवस्थामा प्रधानमन्त्री बन्न तयारै हुनुहुन्छ नि?

देश र जनताको पक्षमा कुनै काम गर्नुपर्‍यो भने बरु हामी त्यस्ता छलफल र बहसहरुमा लागू गर्ने सबै कुरामा सधैँ सकारात्मक नै रहन्छौँ। नेपालको उत्पादन क्षेत्रमा सम्भाव्य वस्तु जे जति छन् तीनको प्रवर्द्धन गर्नुपर्छ। अर्को नेपालको अर्थतन्त्रको दुईवटा महत्वपूर्ण क्षेत्र ऊर्जा र पर्यटन हुन्। जलविद्युत्को क्षेत्रमा धेरै गर्न सकिन्छ। यसका निम्ति आन्तरिक र बाह्य लगानीलाई आकर्षित गरिनुपर्छ।

जे–जे बाधा र अवरोधहरु छन् त्यसलाई सहजीकरण गर्न सरकारले तदरुकता देखाउनुपर्छ। त्यसपछि पर्यटन क्षेत्रको विस्तार गर्ने सन्दर्भमा कस्ताकस्ता पर्यटकहरु नेपालमा बढी आकर्षित हुन्छन्, चाहे त्यो नेपालको प्राकृतिक सौन्दर्य अवलोकन गर्न या नेपालको ऐतिहासिक परम्परागत सम्पदा र संस्कृतिका बारेमा जानकारी लिन वा धार्मिक अवस्थाबारे जानकारी लिन आएका किन नहुन्। जुनसुकै उद्देश्यले नेपाल आएका भए पनि पर्यटकको बसाइ लम्ब्याउने कार्ययोजना आवश्यक छ।

तर, सबै कुराहरु हुँदाहुँदै पनि विकास निर्माणको काम गर्दा सामूहिक सोचको अभाव छ, प्राथमिकीकरणको बारेमा गम्भीर सोच र विश्लेषणको अभाव छ, यी सबै कुराको लागि योजना निर्माण गर्दा ध्यान दिनुपर्छ। काम गुणस्तर र समयमै सम्पन्न गर्ने त्यसका लागि अनुगमन प्रणाली प्रभावकारी बनाइनुपर्छ।यी सबै कुरामा नेपालको गणतान्त्रिक व्यवस्था सुदृढ भई अर्थतन्त्रको विकासले फड्को मार्छ।

गणतन्त्रले यही कुराको अपेक्षा गरेको छ। हरित अर्थतन्त्र, डिजिटल इकोनोमीको विकासलाई जोड दिनुपर्छ अहिलेको बजेटले यसलाई समेटेको छ। कमीकमजोरीलाई सच्याएर आगामी १६औँ पञ्चवर्षीय योजनामा यस्ता विषय समेटेर प्रभावकारी कार्यान्वयनमा लैजानुपर्छ। यी सबै कुरामा सम्बन्धित निकायले ध्यान दिनुपर्छ।

पार्टीको राष्ट्रिय महाधिवेशनको तयारीमा जुट्नुभएको छ। पार्टीको महाधिवेशनलाई कसरी लिनुभएको छ?

हाम्रो पार्टी दसौँ राष्ट्रिय महाधिवेशनको तयारीमा जुटेको छ। हामी आगामी असारको १६ देखि २० गतेसम्म महाधिवेशन गर्न गइरहेका छौँ। महाधिवेशनका लागि हामीले चारवटा दस्तावेज तयार गरेका छौँ। ती दस्तावेज सामूहिक छलफल र सहमतिबाट अघि बढेको छ। उक्त दस्तावेज सहमतिबाट अगाडि बढ्छ।

पार्टी स्थापना भएको तीन वर्ष हुँदैछ १०औँ महाधिवेशन भन्नुभएको छ, दसौँ महाधिवेशन भन्न मिल्छ? महाधिवेशनपछिको नीति र नेतृत्वबारे के गृहकार्य भएको छ?

तपाईं हामी सबैलाई थाहा छ कि पुष्पलालले कम्युनिष्ट पार्टीको स्थापना गर्नुभयो। पछि पार्टी विभाजित भयो। विभाजनपछि पुष्पलालले तेस्रो सममेलन गर्नुभयो। पहिलो र दोस्रो महाधिवेशन भइसकेको थियो। उहाँले महाधिवेशन गर्न पाउनुभएन। मोहनविक्रम सिंह पनि पार्टीबाट अलग हुनुभयो र चौथो महाधिवेशन गर्नुभयो। जो जहाँबाट विभाजन भयो त्यही अवस्थामा महाधिवेशनको निरन्तरता गरिँदै आएको छ। त्यसैले हामी एमालेबाट विभाजन भएर आयौँ अब, हामीले गर्ने महाधिवेशन १०औँ महाधिवेशन नै हुन्छ।

नेतृत्व पनि सहमतिबाटै जान्छ कि?

हाम्रो अधिकतम प्रयास त्यही नै रहन्छ। सोही अनुरुपको वातावरण बनोस् भन्ने हामीलाई लागेको छ।

तपाईंले नेतृत्वको निरन्तरताकै तयारी त गर्नुभएको होला नि?

मैले के सोच्छु भन्ने महत्वपूर्ण होइन। पार्टी र कार्यकर्ताले के सोच्छन्, त्यो महत्वपूर्ण कुरा हो। व्यक्तिगत स्वार्थभन्दा पनि पार्टीको हितलाई हेरेर नेता कार्यकर्ताको चाहनाबमोजिम नेतृत्व चयन हुन्छ।

तपाईंहरुकै पार्टीका सम्मानित नेता एवं पूर्वप्रधानमन्त्री झलनाथ खनालले हाम्रो पार्टी अहिलेकै संरचना र कार्यशैलीबाट चुन्न सक्दैन, यसमा व्यापक परिवर्तन जरुरी छ भन्नुभएको थियो, सुधार्नेबारे के सोच्नुभएको छ?

समाजवादी क्रान्तिका क्रममा हामी निरन्तर परिवर्तनका पक्षमा हुन्छौँ। हामीले अहिलेको अवस्थामा सन्तुष्टि छैनौँ, अग्रगमनका लागि यात्रारत हुन्छौँ। संसार नै परिवर्तनशील छ। संसार परिवर्तनशील भएपछि मान्छे परिवर्तनशील हुनुपर्छ। पार्टी र विचार परिवर्तनशील हुनुपर्छ। यस अर्थमा हामीले नेपाली विशेषताको समाजवाद भनेका छौँ।

नेपालको विशेषता के हो भने यहाँ रहेका बहुजातीय, बहुभाषिक र बहुसांस्कृतिक विविधताले भरिएको नेपाली समाज अनुकूलको सोचको कुरा हो। यहाँ वर्गभित्र जात पनि छ। हाम्रो विशेषता के हो भौगोलिक रुपमा पनि विविधता छ। अनेकौँ सम्पदा छन्। दुई ठूला देशको बीचमा छौँ। यहाँ बहुदलीय प्रणाली पनि छ। राजनीतिक अवस्था र बहुदलीय प्रतिस्पर्धा पनि हुन्छ। हामी एकल पार्टीको पक्षमा छैनौँ। समाजवादमा वर्ग हुन्छ र पार्टी पनि हुन्छ। हामी स्वार्थ र भ्रष्टीकरणबाट मुक्त हुनु पर्नेछ। अहिले नेपालको राजनीतिलाई भ्रष्टीकरणले गाँजेको छ। भ्रष्टीकरणबाट मुक्त हुन व्यक्तिवाद र मपाईंवादबाट मुक्त हुनुपर्छ।

लोकतान्त्रिक कार्यशैली र पारदर्शी र वैज्ञानिक कार्यपद्धति अपनाउन सकियो भने अवश्य पनि कुनै पनि पार्टीभन्दा उत्कृष्ट हुन सकिन्छ। हाम्रो पार्टीको भविष्य उज्यालो छ। कसैकसैलाई यो पार्टीको भविष्य छैन भन्ने पनि लागेको होला। यो पार्टीलाई विलीन बनाएर लैजानुपर्छ भन्ने पनि लागेको हुनसक्छ। तर यो विलीन भएर समापन भएर जाँदैन।

यो पार्टी आफ्नो सोच, दृष्टिकोण, वैज्ञानिक समाजवादको यात्रामा दृढताका अगाडि बढ्छ। अरूलाई पनि साथमा लिएर जान्छ। किनभने हामी अलगअलग पसलहरु होइनौँ। सकेसम्म विचार मिल्नेहरुलाई एकताबद्ध बनाएर लैजाने सोचमा छौँ। सबै देशभक्त र लोकतान्त्रिक शक्तिहरु पनि मिलून्। वामपन्थी शक्तिहरु त मिल्नैपर्छ। किनभने वामपन्थी शक्तिहरुले नै नेपाल राष्ट्रमा ठूला ठूला परिवर्तन गरेका छन् र त्यसको अगुवाइ पनि गरेका छन्। हामीहरु मिल्नुको विकल्प छैन।

पहिला फुटेर जाने अनि फेरि मिल्नेपर्छ भन्ने क्रम पनि चलिरहने रहेछ है?

फुट र जुट चलिरहन्छ। नदी पनि त फाटछ, कहिले मिसिन्छ। दुई धार हुन्छ। अन्त्यमा गन्तव्य त समुद्रमा गएर मिसिने हो। त्यसो हुनाले फुटमा आत्तिनुपर्ने अवस्था छैन। नदी एक किसिमको भौगोलिक संरचनामा पुग्छ, त्यहाँ फाट्छ अर्को भौगोलिक संरचनामा मिसिन्छ। त्यसैले प्रकृतिको नियम यस्तै छ।

सकेसम्म फाट्नु राम्रो होइन, तर के गर्नु घरै फाटिरहेको हुन्छ। श्रीमान् श्रीमतीको पनि फाटिरहेका हुन्छन्। कोही कसैको दास बनिरहन सक्दैन। दासत्वलाई स्वीकार्न सकिँदैन। यस अर्थमा हामी आफ्नो स्वभिमान, देश र जनताको स्वाभिमान र हितका लागि लागिरहेका छाैँ। हामी नक्कली गफको क्रान्तिकारी होइन, व्यावहारिक र साँचो अर्थमा जनताको परिवर्तनको खातिर उभिन जरुरी छ।