भारतमा अहिले ‘हिन्दुत्व भर्सेस हिन्दू धर्म’को जुन पछिल्लो बहस छेडिएको छ, मेरो विचारमा त्यो ‘उदारवादीहरूको बौद्धिक आलस्य’कै एक रूप हो । यो बहस एक त धेरै ढिलो गरी सुरु भयो, त्यसमाथि पर्याप्त शक्तिशाली रूपमा उठेको छैन । धेरै ढिलो यस अर्थमा कि हिन्दुत्व पछिल्लो दुई दशकको भारतीय राजनीतिमा स्थापित भाष्य बनिसकेको छ । भाजपाबाहेकका दलले विगत २० वर्षको अवधिमा हिन्दू धर्मबारे धेरै बहस चलाउन सक्थे, तर उनीहरू धर्मनिरपेक्षताको एकदम अमूर्त र राजनीतिक रूपमा घातक व्याख्यामा टाँसिएर बसे ।
अपर्याप्त यस अर्थमा कि राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघ (आरएसएस) र उसका भगिनी संगठनहरूले राजनीतिक अभियानमार्फत हिन्दुत्वको एउटा अलग अवधारणा प्रस्तुत गरिसक्दा विपक्षीबाट केही भएकै छैन भन्दा पनि हुन्छ । उदारवादीहरू अझै सावरकर–गोलवलकरका पुराना सिद्धान्तमा यसरी अड्किएका छन् कि मानौँ पछिल्लो तीन दशकमा केही बदलिएकै छैन । शशी थरुर, पवन के.वर्मा र अहिले आएर सलमान खुर्सिदजस्ता लेखक–राजनीतिक नेता हिन्दू धर्म बनाम हिन्दुत्वको बहस सहारा लिन थालेका छन् ।
