काठमाडौं, इन्द्रचोकमा आमा मिश्रीदेवी र बाबु बेखानारायण कपालीबाट जन्मिएकी हुन् मिठाइदेवी।

यो नाम दलित महिला आन्दोलनमा अग्रणी नेताको रूपमा लिइन्छ। आफ्ना बुबा र ठूलोबुबाले छुवाछुतविरूद्ध चलाएको आन्दोलनमा मिठाइदेवी सक्रियरूपमा सहभागी थिइन्। उनको सक्रियताले २०१२ सालमा 'महिला परिगणित संघ' खोलियो।

यो 'परिगणित संघ' भनेको के हो? ८३ वर्षीया मिठाइदेवीसँग मैले कुराकानी यहीँबाट सुरू गरेँ।

'परिगणित संघ भनेको पर गनिएको। नजिक नभएकाहरू,' मिठाइदेवीले जवाफ दिइन्। अर्थ केलाउँदा 'दलित'को पर्यायवाची शब्दका रूपमा यही नाममा संस्था खोलिएको रहेछ।

१९९३ साल फागुनमा जन्मिएकी मिठाइदेवी १९ वर्षमै संस्थाकी अध्यक्ष हुनुले उनी सक्रिय र शक्तिशाली नेता थिइन् भन्नु गलत हुँदैन।

उनी भन्छिन्, 'बुबा र ठूलोबुबाहरूसँग हिँड्दाहिँड्दै आफैं महिला संस्था खोलेँ।'

संस्थापछाडिको कथा उनले सुनाइन्।

काठमाडौंमा २००४ सालदेखि 'टेलर युनियन' सक्रिय थियो। यो लुगा सिलाउनेहरूको पेसागत संगठन थियो। मिठाइदेवीका परिवार 'कपाली'। उनीहरूको पनि मुख्य पेसा लुगा सिउने नै थियो। यही कारण उनीहरू छुवाछुत र भेदभावका चपेटामा पर्थे। मिठाइदेवीका अनुसार उनका परिवारका सबै सदस्य युनियनमा आवद्ध थिए। त्यसैले उनी पनि छुवाछुतविरूद्ध अभियानमा सुरूआती समयदेखि नै लागिन्।

प्रजातन्त्रपछि धरानमा जदुवीर विश्वकर्माको नेतृत्वमा 'निम्न समाज सुधार संघ' स्थापना भयो। यसले काठमाडाैंको यही टेलर युनियनसँग एकता गरेर २००८ सालमा 'जाततोड मण्डल' स्थापना गर्यो। यसैको प्रभाव फैलिँदै मिठाइदेवीको परिगणित संघ जन्मियो।

नेपालमा देवशमशेर प्रधानमन्त्री हुँदा काठमाडौंमा ५० वटा कन्या पाठशाला खोल्ने योजना बनाएका थिए भनिन्छ। १९९० सालमा चन्द्रकान्तादेवी मल्लले मखनमा कन्या पाठशाला खोल्ने स्वीकृति पाएपछि विस्तारै महिला शिक्षा र अधिकारका कुरा उठ्न थालेका बताइन्छ। त्यो बेला मंगलादेवी सिंह, सहाना प्रधान, स्नेहलता, रेवन्तकुमारी आचार्यलगायत नेता सक्रिय थिए। उनीहरूले महिला हकहितका कुरा उठाउन नेपाल महिला संघ र संगठन स्थापना गरिसकेका थिए।

मिठाइदेवीको 'परिगणित संघ'को केही सहकार्य थियो कि?