२०३३ सालमा बिपी राष्ट्रिय मेलमिलापको नीति लिएरनेपाल फर्किने भएपछि काठमाडौंमा खैलाबैला मच्चियो। बिपीलाई राख्ने ठाउँबारे सुरक्षा परिषद्को मिटिङ बस्यो। २०१७ मा सुन्दरीजलमा राखेको सेनाले यसपालि हात उठाइदियो। निजामतीले पनि ‘भद्रगोल जेलमा राख्न उपयुक्त हुँदैन’ भन्यो।
मैले प्रस्ताव गरेँ, ‘प्रहरी तालिम केन्द्र, महाराजगन्ज।’
सबैको सहमति भयो।
बिपी र गणेशमान काठमाडौं उत्रिनेबित्तिकै हामीले स–सम्मान उहाँहरूलाई पक्राउ गरी तालिम केन्द्र ल्यायौं।
यी दुवै नेता मेरा लागि नौला थिएनन्। २००७ सालदेखि नै चिनजान थियो। त्यसैले, दुवैतर्फ असहज भएन। गणेशमानले आफ्नो संस्मरणमा पनि उल्लेख गरेका छन्, ‘बरालजी २००७ सालमा हाम्रो क्रान्तिको सहयोगी भएकाले सजिलो भयो।’
बिपी र गणेशमानबीच निकै सुमधुर सम्बन्ध थियो। खुब नोकझोंक हुन्थ्यो। तर, छुट्टिएर बस्न नसक्ने। बिपी सधैं गणेशमानसँग ठट्टा गर्थे। गणेशमानलाई कब्जियत थियो। त्यसैले उनी पहिले ट्वाइलेट छिरे भने बिपी बाहिरबाट कराउँथे, ‘गणेशमानजी, छिटो गर्नुपर्यो।’
कहिलेकाहीँ त ट्वाइलेट जान हानाथापै हुन्थ्यो। एकदिन सन्चो–बिसन्चो बुझ्न गएको बेला बिपीले ठट्टा रे, ‘गणेशमानजी, तपाईँले कहिल्यै हात्तीको मासु खानुभएको छ?’
‘के ठट्टा गरेको बिपीबाबु, हात्तीको मासु पनि कसैले खान्छ!’
बिपीले फेरि सोधे, ‘भैसीको मासु त खानुहुन्छ होला नि’’
‘त्यो त खान्छु।’
‘भैसी खान हुने, हात्ती खान नहुने!’
...
बिपी फर्केको केही दिनपछि नै दरबारमा भेटघाटको कार्यक्रम बनेछ। खबर आयो– ‘ल, बिपीलाई लिएर आउनू।’
राति १० बजे बिपी एक्लैलाई दरबार लगेँ। राजा वीरेन्द्र र बिपीबीच करिब १ घण्टा गफ भयो। म बाहिरै बसेँ। फर्किने बेला बिपीले मलाई भने, ‘तपाईँले प्रहरीमा धेरै उन्नति गर्नुभएछ।’
मेरो उत्तर थियो, ‘उन्नति होइन बिपीबाबु, जीविकाका लागि गरेको।’
दरबारबाट फर्कंदा बाटोमा यताउति हेर्दै बिपीले भनेका थिए, ‘काठमाडौंमा धेरै घर बनेछन्, ठूला–ठूला।’
तालिम केन्द्र पुग्दा गणेशमान खाना कुरेर बसिरहेका थिए। बिपीले फेरि ठट्टा गरे, ‘तपाईँ राजालाई सधैं गाली गर्नुहुन्थ्यो। राजा त गोरा, राम्रा रहेछन्। फेरि मैलेजस्तै पाइप खाने।’
त्यसपछि गणेशमानजी पड्किए, ‘मान्छे राम्रो भएर मात्र भएन। व्यवहार पनि असल हुनुपर्यो।’
वीरेन्द्रसंगको भेटपछि बिपी निकै आशावादी थिए। वीरेन्द्रले अझै गफ गर्न चाहेको उनले सुनाए। भन्थे, ‘मैले राजालाई राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय पोलटिक्सको पुरा डाइनामिक्स बताएको छु। राजा राम्रा रहेछन्। कुरा मजाले सुन्दा रहेछन्।’
तालिम केन्द्रमै एकदिन बिपीले भने, ‘हेर्नुस न, टाउको एक्कासि झनन्न हुन्छ। के भएको हो, कुन्नि?’ त्यतिबेला बिपीको सम्पूर्ण गतिविधि र स्वास्थ्यको जानकारी दरबारमा पुर्याउनुपथ्र्यो। मैले जाहेरी गरेँ। ‘उपचार गराउनू भन्ने आदेश आयो।’
सुरुमा पुलिसकै डाक्टर बोलाएर जँचाइयो। चिकित्सकले ‘चिसो लागेको छ भन्दै रुघाको औषधि दिए। तर, त्यसले केही असर गरेन।
बिपीले फेरि भने, ‘झन बढी च्याप्यो मलाई।’
फेरि दरबारमा जाहेरी भयो।
दरबारले ‘तुरुन्त विशेषज्ञ सर्जन बोलाएर चेक गर्नू’ भन्ने आदेश दियो।
सर्जन डाक्न उनीहरूकहाँ त पुग्यौं। तर, कोही आउन मानेनन्। त्यतिबेला सबैलाई डर थियो, बिपीको उपचारमा संलग्न भए जागिर जान्छ कि भन्ने! कतिले त घर जाँदा ‘छैन भन्देऊ’ पनि भने।
हामीले नै जोरजबरजस्ती ल्याउनुपर्यो।
तर, जे होस् उनलको जाँच भयो। घाँटीको क्यान्सर भएको शंका गरियो। उपचारका लागि कि भारत नभए अमेरिका लानुपर्ने चिकित्सकले राय दिए। त्यसमा पनि अमेरिका उपयुक्त हुन्छ भन्ने सुझाव आयो। फेरि रिपोर्ट दरबारमा जाहेरी भयो। अमेरिका पठाउने बन्दोबस्ती गरियो। रातारात पासपोर्ट बनाइयो।
बिपी २०३४ सालमा बन्दी अवस्थामै उपचारका लागि अमेरिका लागे। उपचार सफल भयो। तर, फर्किने बेला भारतको नयाँ दिल्लीमा एकरात बसिदिए। यहाँ पर्यो मलाई फसाद। मेरा विरोधीले दरबारमा पुरै कुरा लगाएछन्।
‘खड्गजीतले मिलेमतो गरेर पठायो। यो त कट्टर कांग्रेसी।’ त्यतिबेला म प्रहरीको आइजी थिएँ। मेरो सात पुस्ताको नालीबेली खोजबिन भयो। तर, बिपी फर्किएपछि सबै सेलाएर गयो।
२०१७ सालमा राजा महेन्द्रले ‘कू’ गरेपछि पनि यस्तै बकबास भएको थियो। महेन्द्रको शुभचिन्तक भन्न रुचाउनेहरूले कुरा लगाएछन्, ‘सरकार, हजुरले देशसुहाउँदो व्यवस्था लागू गर्न लागिबक्सेको छ। तर, खबरदार हुनू है पुलिसहरूसँग। यिनीहरूले गडबड लर्गान्। सबै कांग्रेसी हुन्।’
२००७ सालमा नेपालमा प्रजातन्त्र स्थापनाका लागि सशसत्र युद्धमा होमिएको रक्षा दल (प्रायः पूर्वगोर्खा आर्मीका जवान) लाई पछि पुलिसमा भर्ती गरिएको थियो। यही कुरा सुनेर २०१८ सालमा जम्मा ८ हजार प्रहरीमध्ये ३ हजालाई नेपाल आर्मीअन्तर्गत होम गार्डमा लागिएको थियो।
...
बिपीको निधन हुँदा म बर्मामा राजदूत थिएँ।
उनको निधनको खबरले मलाई २००७ सालको क्रान्तिको घटना याद आयो। म केआई सिंह (जसले पछि सिंहदरबार कब्जा गरे) ले सम्हालेको मध्यपश्चिम खण्ड (भैरहवा र परासीको मोर्चा) मा लडिरहेको थिएँ। बिपी हामीलाई भेट्न २–३ पल्ट आएका थिए। त्यतिबेलै हामी विद्यार्थीलाई उनी भन्थे, ‘हामी जित्छौं। नेपालमा प्रजातन्त्र चाँडै आउँछ। त्यसपछि तिमीहरू आफ्नो पढाइ जारी राख्नू।’
वास्तवमा बिपीसँग मेरो पहिलो भेट भारत स्वतन्त्रता आन्दोलनताका भएको थियो। त्यतिबेला म गोरखपुरमा पढ्दै थिएँ। सुभासचन्द्र बोसको ‘आजाद हिन्द सेना’ का दुई नेपाली कमान्डर दुर्गा मल्ल र दलबहादुर थापा पक्राउ परेको विरोधमा जुलुस निकाल्दा समातिएको थिएँ। ८ दिन थुनामा परेँ। त्यतिबेला भारत स्वतन्त्रता आन्दोलनको अगुवाई गर्दै बिपी, मधुकर डिगे, राम पाण्डेजस्ता समाजवादी नेता गोरखपुर आइपुगेका थिए। कसैले भनिदिएछ–‘नेपालीहरू पनि थुनामा परेका छन्।’
बिपीले आएर भने, ‘तपाईंहरूले यसपछि आफ्नो पढाइलाई निरन्तरता दिनुपर्छ।’
१९५० मा विहार बैरगनियामा राणा शासनविरूद्ध सशस्त्र आन्दोलन घोषणा हुँदा मध्यपश्चिमको प्रतिनिधिका हैसियतले म पनि पुगेको थिएँ। त्यहाँ हाम्रो मोर्चाको कमाण्ड केआई सिंहलाई सुम्पिएको थियो।
सम्मेलनमा कांग्रेसका सबै नेता उपस्थिति थिए। तर, बिपीको व्यक्तित्व बेजोड लाग्यो। चामत्कारिक। उनकै व्यक्तित्वका कारण एकपल्ट हाम्रो आन्दोलनमा ऐक्यबद्धता जनाउन भारतका दुई दिग्गज समाजवादी नेता राममनोहर लोहिया र शिवबनलाल सक्सेना गोरखपुर आइपुगेका थिए।
शिवबनलाललाई त मेउडीमा गस्तीमा आएको राणाको फौजले गोलीसमेत हानेको थियो। नेपालको क्रान्तिमा कुनै भारतीयले पहिलो रगत बनाएको छ भने ती शिवबनलाल नै हुन्।
उनी पछि बिहारको मुख्य मन्त्रीसमेत बने।
...
हामीले राजा, राणा र कांग्रेसको दिल्ली सम्झौतालाई ‘धोका’ को संज्ञा दियौं। बैरगनिया घोषणाविपरीत भयो भन्दै हतियार नबिसाउने उद्घोष गर्यौं। किनभने, बैरगनियाघोषणा ‘भारत छोडो आन्दोलन’ को फोटोकपी थियो। त्यसैलाई पछ्याउँदै राणालाई नहटाइकन सशसत्र आन्दोलन त्याग्न हुन्न भन्नेमा हामी अडिग गह्यौं।
दिल्ली सम्झौताको दुई दिनपछि मोहनशमशेरकै प्रधानमन्त्रीत्वमा कांग्रेस सरकारमा गयो। बिपी गृहमन्त्री भए। चाँडै नै उनलाई निकालियो पनि। हामीलाई निशस्त्र पार्न सन् १९५० को सन्धिअनुसार सरकारले भारतबाट सैनिक सहयोग माग्यो। भारतले ‘मरहठ्ठा बटालियन’ पठायो। हामीलाई चारैतिरबाट घेरा हालेर पहिले निशस्त्र पार्ने काम गरियो।
पछि डेढ सयको हाराहारीमा रहेका हामीलाई भारतीय सेनाले हातखुट्टा बाँधेर ३० किलोमिटर हिँडाउँदै मेउडीबाट भैरहवा पुर्यायो।
त्यतिबेला हामीमाथि अत्यन्त क्रुर र अमानवीय व्यवहार गरिएको थियो। पानीधरी खान दिइएन। बाटोभरि कुटे। तीन महिना कैद बसेपछि त्यहाँबाट काठमाडौं आकाशवाणी गरियो– ‘यो केको तमासा हो?’ उताबाट खबर आयो, ‘दिल्ली सम्झौता भइसक्यो। विद्रोह गर्यौ। लडाकुलाई ट्रिब्युनल कोर्टमा ट्रायल लिइनेछ। विद्यार्थीलाई छाडिनेछ।’
हामी ३५ जना विद्यार्थी थियौं। सबै थुनामुक्त भयौं। त्यसपछि बिपीसँग मेरो भेट एकैचोटी २०१६ सालमा भारतीय प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरूको नेपाल भ्रमणका बेला भयो।
म एमए गरेर पुलिसमा भर्ती भइसकेको थिएँ। बिपी प्रधानमन्त्री थिए। मलाई नेहरूको सम्पर्क अधिकारीको जिम्मेवारी सुम्पिएको थियो। नेहरूको सुरक्षामा खटिएको देखेपछि बिपीले भने, ‘ए बरालजी त पुलिसमा आउनुभएछ।’
नवीन अर्यालसँग कुराकानीमा आधारित
यो पनि हेर्नुहोस्
.jpg)
