किताब चर्चा

यसपालि म ती लेखकको चर्चा गर्दैछु, जसको संगतले लेखपढमा मेरो टक बस्यो। संसार र समाजलाई हेर्ने फरक र फराक दृष्टि मैले उनैबाट पाएँ। म जे छु, जस्तो छु, त्यसमा केही न केही उनको योगदान र उनकै असर छ।

आजको स्तम्भ मेरा उनै आदरणीय गुरू, मेरा रहनूमा र मेरा प्रिय मित्र भवानी सेनगुप्तमा समर्पित।

भारतका यी बंगाली लेखकसँग मेरो पहिलो संयोगपूर्ण भेट काठमाडौंमा भयो।

असी दशक प्रारम्भको कुरा हो। म अस्कल क्याम्पसमा पढ्थेँ। एकदिन कलेज जान नयाँबानेश्वरबाट बस चढेँ। यात्रुहरूको भिडभाड थियो। म सिट नपाएर डन्डी समात्दै उभिएँ। मलाई प्रस्ट याद छ, त्यस दिन मैले निलो जिन्समाथि लामो कुर्ता लगाएको थिएँ। भारतको सावरमती आश्रममा किनेको खादीको झोला काँधमा भिरेको थिएँ। झोलामा 'खादी वस्त्र नहीँ, विचार है' लेखिएको थियो।

म हरेक स्टपमा बस रोकिँदा कुनै सिट खाली होला कि भनेर दायाँबायाँ, अगाडि–पछाडि आँखा डुलाउँदै थिएँ। सिट त भेटिएन, तर एउटा व्यक्तिमा आँखा पर्यो। चिने-चिने झैं लाग्यो। घोरिएर हेरेँ। अनुहार परिचित थियो, तर ठ्याक्कै ठम्याउन सकिनँ।

बसको डन्डीमा झुल्दै गरेको हातमा कुइनो अड्याएर उनैलाई हेरिरहेँ। दिमाग फनफन्ती चक्कर खान थाल्यो।

मैले यस्तरी एकटक हेरेको ती व्यक्तिले फ्याट्टै देखेछन्।

'यङ म्यान, यु सिम्स टू बी कन्फ्यूज्ड!' उनले सोधे।

'मैले तपाईंलाई कतै देखेको छु।'

'म त पहिलोचोटि काठमाडौं आउँदैछु।'

उनले पहिलोचोटि काठमाडौं आएको भन्नेबित्तिकै मेरो दिमागमा झिल्का बल्यो। त्यसमाथि बंगाली लवज मिसिएको अंग्रेजी सुनेर मैले उनको अनुहार खुट्टयाइहालेँ।

त्यो बेला भारतबाट प्रकाशित हुने 'इन्डिया टुडे' पत्रिकामा 'पर्सपेक्टिभ' भन्ने स्तम्भ आउँथ्यो, जसमा लेखकको सानो फोटो छापिएको हुन्थ्यो। मैले सम्झेँ, ती लेखक यिनै हुन्।

'तपाईं इन्डिया टुडेका स्तम्भकार भवानी सेनगुप्त होइन?'

एउटा लेखकको निम्ति उसकै लेखका कारण कुनै पाठकले चिन्नु भनेको मञ्चमा उभ्याएर खादा ओढाएभन्दा ठूलो सम्मान हुन्छ। अझ त्यो पाठक मजस्तो विदेशी भइदिए त लेखकलाई खुसी हुन अरू के चाहियो!

उनको अनुहार एकाएक उज्यालो भयो। बसमा भिड नभइदिएको भए उनले पक्कै मलाई आफूसँगै सिटमा बसाल्थे वा जुरुक्क उठेर अंगालो मार्थे!

'कहाँ पढ्छौ?'

'अस्कल पढ्छु, साइन्स।'

'तिम्रो हुलियाले त साइन्सको विद्यार्थीजस्तो देखिँदैनौ!'

'राजनीति र साहित्यमा पनि अलिअलि रुचि छ,' मैले हाँस्दै जवाफ दिएँ।

भवानीकी पत्नी मायाको केही समयअघि मात्र निधन भएको रहेछ। पत्नीको दाहसंस्कारपछि सामाजिक झ्याउलो पन्छाउन उनी छोरा शिवाजी र छोरी श्रीसँग काठमाडौं आएका रहेछन्। त्यस दिन उनीहरू पशुपति घुमिवरी गौशालाबाट बस चढेर होटल फर्कंदै थिए। बसाइ दरबारमार्गको वुडल्यान्ड होटलमा थियो।

रत्नपार्कमा बसबाट झरेपछि उनले भने, 'तिम्रो क्लास कति बजे छ? भ्याउँछौ भने एक–एक कप कफी खाउँ।'

म 'हुन्छ' भन्दै उनको पछि लागेँ।

तातो कफीबीच भवानीसँग न्यानो अन्तरंग कुराकानी भयो। उनले नेपाल–भारत सम्बन्धबारे मेरो धारणा बुझ्न चाहे। मैले फणीश्वरनाथ रेणुको 'नेपाली क्रान्तिकथा' पढेको थिएँ, त्यसै आधारमा आफ्नो धारणा सुनाएँ, 'भारतले राणा शासन अन्त्य गरी नेपालमा प्रजातन्त्र ल्याउन मद्दत गर्यो, तर ऊ आफूलाई नेपालको नयाँ महाराजाधिराज सम्झिन थालेको छ। सदासयका नाममा नेपालमाथि आफ्नो सुझाव थोपर्न खोज्छ।'

कुराकानीकै क्रममा भवानीका छोराछोरीले नेपाली साहित्यको प्रसंग झिके। कुनै नेपाली साहित्य हिन्दीमा अनूदित छ कि भनेर सोधे।