इतिहासमा अमेरिका 
आजको अमेरिकाको जन्म गणतन्त्रमा भएको हो। हिजोको अमेरिका इतिहासको अन्धकारमा छ। अमेरिकी राजनीति समृद्ध र जटिल छ। आज अमेरिका अधिराज्यको उपनिवेशबाट ६ मा मुक्त महाशक्तिको हैसियतमा छ। अमेरिकाले जगतलाई लोकतान्त्रिक सिद्धान्त, नागरिक अधिकार, स्वतन्त्रताको संघर्ष, सरकारको भूमिका, राजनीतिक दल र विचारधाराको उदारण दिएको छ।

अमेरिकन स्थापना युग र स्वतन्त्रताको रुपमा १७७० देखिको १७९० को समयलाई मानिन्छ। अमेरिकाले १७७६ मा बेलायतबाट स्वतन्त्रता घोषणा गरे। स्वतन्त्रतापछिको अमेरिकी संविधान १७८७ ले संघीयता, नियन्त्रण र सन्तुलन र शक्ति पृथकीकरण जस्ता प्रमुख सिद्धान्त स्थापित गर्यो अधिकारको घोषणा १७९१ व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको रक्षा गर्न थपिएको थियो।

अमेरिकाको प्रारम्भिक गणतन्त्र र पार्टीहरूको उदय १७९० र १८२० को बिचमा भएको थियो। पहिलो दुई राजनीतिक दलहरू, संघीयता र प्रजातान्त्रिक-रिपब्लिकनहरू, संघीय शक्ति र राज्यहरूको अधिकारमा फरक विचारका साथ देखापर्‍यो। थोमस जेफरसन र जेम्स म्याडिसनको नेतृत्वमा गठित डेमोक्रेटिक-रिपब्लिकनहरूले कृषिवाद र विकेन्द्रीकृत सरकारलाई बढावा दिए।

बेलायतसँगको १८१२ को युद्धले अमेरिकी राष्ट्रवादलाई बलियो बनायो। 'गुड भावनाहरूको युग' को नेतृत्व गर्यो। यसको अर्थ थोरै पार्टीको प्रतिस्पर्धा थियो। ज्याक्सोनियन लोकतन्त्र र पश्चिमतर्फ विस्तारको बाटो १८२० मा सुरु भई १८५० मा अन्त्य भयो। एन्ड्रयू ज्याक्सनको अध्यक्षताले 'सामान्य मानिस'लाई प्रवर्द्धन गर्ने नीति प्रकाशमा ल्यायो।

पश्चिमतर्फको विस्तारले दासत्वको विस्तारको बारेमा मुद्दाहरू उठायो। यसै क्रममा अगाडी बढ्दा गृहयुद्ध र पुनर्निर्माणको कार्य १८६० देखि १८७० मा सम्पन्न भयो। दासत्व, राज्यको अधिकार र खण्डवाद गृह युद्धका कारण थिए। गृह युद्ध १८६१ देखि १८६५ सम्म भएको थियो। युद्धपछिको युनियनको विजयपछि पुनर्निर्माण अवधिले पहिले दासलाई अमेरिकी समाजमा एकीकृत गर्ने र दक्षिणको पुनर्निर्माण गर्ने प्रयास गर्‍यो। यद्यपि यो कार्य जिम क्रो कानुन र पृथकीकरणको उदयसँगै समाप्त भयो। पश्चिमको योगदान के हुन्छ। यसैबाट थाहा हुन्छ।

अमेरिकाको सुनौलो युग र विकासवादी युग भनेको १८७० देखि १९२० सम्मको अवधि हो। यो युग औद्योगिकीकरण, आर्थिक वृद्धि, र महत्वपूर्ण सामाजिक असमानता द्वारा चिन्हित पुजिवादको युग थियो। विकासवादी सुधारकहरूले श्रम कानुन, महिला मताधिकार, र राजनीतिक भ्रष्टाचार कम गर्न सुधारहरू, जस्तै सीनेटरहरूको प्रत्यक्ष चुनावमार्फत यी मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गरका थिए।

अमेरिकामा ग्रेट डिप्रेसन र नयाँ सम्झौता १९३० मा भएको थियो। महामन्दीले व्यापक गरिबी र बेरोजगारी निम्त्यायो। राहत, पुन:प्राप्ति र सुधार प्रदान गर्न राष्ट्रपति फ्र्याङ्कलिन डी रुजवेल्टको नयाँ सम्झौता गरेका थिए। नयाँ सम्झौताले मौलिक रूपमा अमेरिकी सरकारको आकार बदल्यो। अर्थ व्यवस्थामा भूमिका विस्तार गर्दै र सामाजिक सुरक्षाका कार्यक्रम स्थापना गर्यो।

द्वितीय विश्वयुद्ध र शीतयुद्धको अवधि १९४० देखि १९८० को दशकले संयुक्त राज्य अमेरिकालाई एक महाशक्तिको रूपमा स्थापित गर्‍यो। शीत युद्धको समयमा सोभियत संघसँग विश्वव्यापी प्रतिद्वन्द्वी बनायो। विश्वबाट कम्युनिष्ठ अपराधको अन्त्य गर्यो। यस युगले अमेरिकालाई म्याककार्थिज्म, नागरिक अधिकार आन्दोलन, कोरिया र भियतनाममा सैन्य संलग्नता गराएको थियो।

नागरिक अधिकार आन्दोलन र सामाजिक परिवर्तन रुप अमेरिकामा १९५० देखि १९७० मा भएको थियो। नागरिक अधिकार आन्दोलनले १९६४ ले नागरिक अधिकार ऐन १९६५ ले मतदान अधिकारसहित महत्वपूर्ण विधायीकी लाभहरू ल्यायो। महिला अधिकार, तेस्रो लिङ्गी अधिकार र वातावरणीय आन्दोलनहरूले पनि गति प्राप्त गर्यो। शित युद्धको अन्त्य नै रूढीवादको पुनरुत्थान थियो। रोनाल्ड रेगनको अध्यक्षताले साना सरकार, कम कर र कम्युनिष्ठ विरोधीलाई जोड दिँदै रूढिवादी परिवर्तनलाई चिन्ह लगाइयो।

२१औँ शताब्दीको विश्वव्यापीकरण, आतंकवाद र ध्रुवीकरणमा अमेरिका २००१ को ९/११ आक्रमणले आतंकविरुद्धको युद्धलाई प्रेरित गर्‍यो। अफगानिस्तान र इराकको युद्धहरूमा समावेश भयो। देशले आप्रवासन, स्वास्थ्य सेवा, आय असमानता र जलवायु परिवर्तनमा बहसको सामना गर्नुपर्दा राजनीतिक ध्रुवीकरण बढ्यो।

अमेरिकामा २०२० पछि उच्च पक्षपात, लोकतन्त्र र मतदान अधिकारमाथि बहस र रंगभेदको जीवनजस्ता सामाजिक आन्दोलन देखा परेका छन्। यसबाट समानता र न्यायको लागि संघर्ष जारी रहेको प्रतिबिम्बित गर्दछ। अहिले निर्वाचनले अमेरिकालाई परम्परागत लोकतन्त्र र कम्युनिष्ट अपराधबाट मुक्त रुडीवादी लोकतन्त्रलाई स्थापित गरेको छ।

अमेरिकी चुनाव: इतिहास र प्रक्रिया

अमेरिकी निर्वाचन प्रणाली अमेरिका स्थापना भएदेखि सुरु भएको हो। निर्वाचन प्रारम्भ १७८८ संवैधानिक अनुमोदन भई सुरु भएको हो। संविधानले राज्यहरूलाई आफ्नै निर्वाचन कानुनहरूमा नियन्त्रण दियो। आज पनि राज्यअनुसार भिन्न हुन्छ।

प्रारम्भमा सेतो पुरुष सम्पत्ति मालिक मात्र मतदान गर्न योग्य थिए। १७८९ मा जर्ज वाशिंगटन ५ प्रतिशतको सर्वसम्मतिले पहिलो राष्ट्रपति चुनिए। ठूला राज्यको साना राज्यमाथिको अत्यधिक प्रभाव रोक्नको लागि इलेक्टोरल कलेज समावेश गरिएको थियो।

अमेरिकामा मतदान अधिकारको विस्तार संविधनको १५औँ संशोधन १८७० बाट भएको थियो। अफ्रिकी अमेरिकी पुरुषलाई मतदान गर्ने अधिकार प्रदान गरियो। साक्षरता परीक्षण र मतदान करजस्ता भेदभावपूर्ण अभ्यासले यसलाई नागरिक अधिकार आन्दोलनसम्म व्यवहारमा सीमित गरेका थिए। मात्र महिलालाई मतदान गर्ने १९२० बाट दिइएको दियो।

मतदान अधिकार ऐन १९६५ ले मतदानमा जातीय भेदभाव निषेधित गरी १५औँ संशोधन लागू गर्दै अफ्रिकी अमेरिकीलाई सतहमा ल्याए। संविधानको २६औँ संशोधन १९७१ मा भएपछि भोटिङ उमेरलाई २१ बाट १८ मा घटाइयो।

अति महत्वको विषय राष्ट्रपति निर्वाचन प्रक्रिया रहेको छ। पहिलो चरणमा प्राइमरी ककस हुन्छन्। उम्मेदवारले आफ्नो पार्टीको राष्ट्रिय अधिवेशनको लागि प्रतिनिधि जित्न प्राथमिक चुनाव वा ककसहरूमा प्रतिस्पर्धा गर्छन्। प्राइमरी प्रत्यक्ष चुनाव हुन्। प्रत्येक पार्टीले आफ्नो राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपतिका उम्मेदवारलाई औपचारिक रूपमा मनोनयन गर्न राष्ट्रिय महाधिवेशन गर्दछ।

निर्वाचन दिन नोभेम्बरको पहिलो मंगलबार हुन्छ। अमेरिकी राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपति प्रत्यक्ष रूपमा लोकप्रिय भोटबाट नभई इलेक्टोरल कलेजद्वारा निर्वाचित हुन्छन्। राष्ट्रपति पद जित्नका लागि उम्मेदवारलाई ५३८ इलेक्टोरल भोटमध्ये २७० को बहुमत चाहिन्छ। यदि कुनै पनि उम्मेदवारले बहुमत जित्न सकेन भने चुनावको निर्णय प्रतिनिधिसभाले गर्छ। प्रत्येक राज्य प्रतिनिधिले एक भोट हाल्छ।

सिनेट चुनावमा प्रत्येक राज्यमा दुई सिनेटर ६ वर्षको लागि निर्वाचित हुन्छन्। प्रत्येक दुई वर्षमा चुनावको लागि सिनेटको लगभग एक तिहाइको चुनाव हुन्छ। प्रतिनिधिसभाको कार्यकाल दुई वर्षको हुन्छ। जनसंख्याको आधारमा सिट बाँडफाँट गरिन्छ। राज्यले जनगणना प्रत्येक दश वर्षमा पुन: गणना हुन्छ।

अमेरिकाको निर्वाचनमा धेरै सुधार र चुनौती छन्। अभियान वित्त सुधार, मतदाता परिचयपत्र कानुन जस्ता मुद्दा अमेरिकी चुनावको निष्पक्षताको बहसको केन्द्रबिन्दु बनेका छन्। आधुनिक चुनावहरूले गलत सुचना, साइबर सुरक्षा खतराहरू र मतदाता दमनजस्ता चुनौतीहरूको सामना गर्छन्। मतदान प्रविधि र पहुँचको प्रश्न पनि उठेको छ। इलेक्ट्रोनिक मतदान सुरक्षाको बारेमा नयाँ चिन्ताहरू खडा गरेको छ।

चुनाव र सन्देश

डोनाल्ड ट्रम्पको २०२४ राष्ट्रपतिको एजेन्डालाई एजेन्डा ४७ को रूपमा चिनिन्छ। उनले सीमा सुरक्षा र अध्यागमन, आर्थिक नीति, शिक्षा र सांस्कृतिक मुद्दा, अपराध र कानुन प्रवर्द्धन, विदेश नीति, सैन्य र टेक्नोलोजी र सोशल मिडियालाई महत्वका साथ उठाएका थिए। यो एजेन्डाले ट्रम्पलाई लोकप्रिय र रूढिवादी नीतिहरूको मिश्रणको साथमा स्थान दिन्छ। कमला ह्यारिसको एजेन्डा श्रमिक परिवार, स्वास्थ्य सेवा, जलवायु कार्य र नागरिक अधिकारका लागि आर्थिक सहयोगमा केन्द्रित थियो।

अमेरिकी चुनावमा डोनाल्ड ट्रम्प र कमला ह्यारिस दुवैले विभिन्न आरोप र विवादको सामना गरेका छन्। ट्रम्प आफैँले चुनावी प्रक्रियाको आलोचना जारी राखेका छन्। अघिल्लो चुनावबाट आफ्नो अडानलाई दोहोर्याउँदै चुनावी धाँधली गम्भीर चिन्ताको विषय हो। महिला, विदेशी र कम्युनिष्ट निर्वाचनको मुख्य विषय थिए। यो विषय कमला ह्यारिसले ट्रम्प क्याम्पबाट सामना गरिरहेकी थिइन्। मुख्य रूपमा उनको नीतिगत स्थिति र हालैका विधायीकी परिवर्तनहरूको प्रतिक्रिया जस्तै गर्भपात अधिकारमा सर्वोच्च अदालतको अडानको वरिपरि घुम्दै गरेका थिए। स्पष्ट प्रमाण बिना, बिडेन-ह्यारिस प्रशासनले अप्रमाणित आप्रवासी मतदानलाई सुविधा दिएको छ।

मतदाताले कम्युनिष्ठलाई अपराधी तथा महिला र विदेशलाई गलत सावित गरिदिएका छन्। फेक र एल्यो पित पत्रकारितालाई नाङ्गो बनाई दिएका छन्। माक्सवादलाई अल्छीशास्त्र र अपराधीशास्त्रको रुपमा स्थापित गरिदिएका छन्। जनसांख्यिकीय अप्रावासलाई अस्वीकार गरेका छन्। आर्थिक चिन्ता, विशेष गरी मुद्रास्फीति र रोजगार सुरक्षाले प्रभावकारीता पाएका छन्। प्रारम्भिक र अनुपस्थित मतदान बढ्दो रूपमा लोकप्रिय हुँदै गइरहेको छ।

भर्खरैको अमेरिकी चुनाव परिणामहरूले महत्त्वपूर्ण विश्वव्यापी ध्यान खिचेका छन्। प्रतिक्रियाहरूले अन्तर्राष्ट्रिय चासो र अमेरिकी नीतिहरूको बारेमा जटिल अन्तरक्रियालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ। युरोपमा, फोकस नाटो, युरोपेली संघ र ट्रान्सएट्लान्टिक व्यापारको लागि सम्भावित प्रभावहरूमा केन्द्रित छ।

युरोपेली राष्ट्रहरूले संयुक्त राज्य अमेरिकाले नाटोलाई कडा समर्थन जारी राख्छ वा थप अलगाववादी दृष्टिकोणतर्फ केन्द्रित गर्ने संकेतहरूको लागि नजिकबाट हेरिरहेका छन्। जापान र दक्षिण कोरियाजस्ता सहयोगीहरूले क्षेत्रीय स्थायित्वका लागि विशेष गरी चीनको प्रभावलाई रोक्न र कोरियाली प्रायद्वीपमा तनाव व्यवस्थापन गर्न नयाँ प्रशासनको अर्थ के हुनसक्छ भनेर मूल्याङ्कन गरिरहेका छन्।

अमेरिकी नीतिले इन्डोप्यासिफिक क्षेत्रमा रणनीतिक गठबन्धनलाई कसरी प्रभाव पार्न सक्छ भन्ने कुरामा ध्यान दिइरहेका छन्। भारतको परिप्रेक्ष्य बहुआयामिक छ, जसले अमेरिकासँग सुरक्षा सहयोगको आफ्नो चाहनालाई सन्तुलनमा राख्दै अमेरिकी राजनीतिमा भारतको आर्थिक र रणनीतिक उद्देश्यलाई असर गर्न सक्ने परिवर्तनलाई पनि ध्यान दिन्छ।

इरानको क्षेत्रीय प्रभाव, इजरायल-प्यालेस्टाइन द्वन्द्व र खाडी राज्यमा विकसित राजनीतिक परिदृश्य जस्ता चलिरहेको चुनौतीहरूलाई कसरी सम्बोधन गर्नेछ भन्ने आशा गरिरहेका छन्। चिनियाँ लगानी बढेको देखेका अफ्रिकी राष्ट्रहरूले हालैका वर्षहरूमा अमेरिकी 'सफ्ट पावर' को घट्दो प्रभावलाई ध्यानमा राख्दै अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारी र विकास सहायताका लागि अमेरिकी दृष्टिकोणको अनुगमन गरिरहेका छन्।

विशिष्ट सरोकारहरू फरक-फरक भए तापनि धेरै राष्ट्रहरूले नयाँ अमेरिकी प्रशासनले ल्याउन सक्ने अवसर र चुनौतीहरूको लागि तयारी गर्दै सतर्कता अपनाइरहेका छन्। अमेरिकी नेतृत्वको प्रभाव उल्लेखनीय छ।

अन्त्यमा,
अमेरिकी चुनावको जीत र हार कारकहरूमा आर्थिक अवस्था, प्रमुख मुद्दामा सार्वजनिक राय, कम मतदान, अभियान रणनीति र सन्देश, उम्मेदवारको योग्यता र करिश्मा, पार्टी वफादारी र ध्रुवीकरण, सामाजिक आन्दोलन र सार्वजनिक भावना रहेका छन्।

अमेरिकामा हालै सम्पन्न निर्वाचनले प्रथमत: मार्क्सवाद र कम्युनिष्ट राष्ट्रघाती, देशघाती र विकास विरोधी विश्वव्यापी धारणालाई पुन: एकपटक प्रमाणित गरिदिएका छन्। महिलाको योग्यता अस्वीकार गरेका छन्। मिडिया र गलत जानकारीलाई पूर्ण समाप्त गरिदिएका छन्।

रंग सर्वोच्चता स्थापित गरी काला तथा मुलेटोलाई अस्वीकार गरेका छन्। परम्परागत राष्ट्रवादको आधार देशभक्ति रहेको सन्देश दिएका छन्। राष्ट्रिय सुरक्षा र मानव सुरक्षा सबै क्षेत्रको अभिषाप रहेको प्रमाणित गरेका छन्। परम्परागत राष्ट्रवाद नै देश विकासको आधार प्रमाणित गरेका छन्। रिपब्लिकनले चुनाव जित्नुका कारण ट्रप्मको देशभक्ति नै हो।