नयराज पन्त (आर्काइभ)
हामीहरूको प्राचीनतम ग्रन्थ वेद हो। वेदको एक भाग बाह्मण हो। जो मानिस दिनका दिन इतिहास पढ्छ त्यसले देवतालाई दूधभात र मासुभात चढाएको फल पाउँछ भनी शतपथब्राह्मणमा लेखिएको छ –
क्षीरौदनमांसौदनाभ्यां ह वा एष देवासतर्पयति। य एवं विद्वान् वाकोवास्यमितिहासपुराणमित्यहरहः स्वाध्यायमधीते।
(शतपथबाह्मण ११/५/७/९)
राजकुमारहरूको शिक्षाको विषयमा कौटल्यले उनीहरूलाई दिनको पहिलो भागमा हात्ती, घोडा रथ चढ्ने, हतियार चलाउने शिक्षा दिनुपर्छ, दिनको पछिल्लो भागमा चाहिं इतिहास पढाउनुपर्छ भनी लेखेका छन्–
पूर्वमहर्भाग हस्त्यश्वरथप्रहरणविद्यासु विनयं गच्छेत्।।१२।। पश्चिममितिहास श्रवणे।।१३।।
(कौटलीय अर्थशास्त्र १/५)
यी कुराबाट हाम्रा पूर्वजहरू इतिहास पढ्नु आवश्यक सम्झन्थे भन्ने स्पष्ट हुन्छ। हाम्रो पालासम्म आइपुगेको प्राचीन शिक्षापरम्परामा भने वेद, दर्शन, काव्य, ज्योतिष, व्याकरण, धर्मशास्त्रहरूकै मात्र पढाइ हुन्छः इतिहासको पढाइ हुँदैन। यसैले हाम्रा पूर्वजहरूले पछि इतिहास पढ्न पढाउन छोडे भन्ने स्पष्ट देखिन्छ।
नेपालमा, स्थिति मल्लको पालामा (अहिलेभन्दा ६०० वर्ष जति अघि) लेखिएको गोपालराजवंशावली पाइएको छ। सो पुस्तक संस्कृत र नेवारी भाषामा लेखिएको छ। उक्त गोपालराजवंशावलीमा टिपिएका, सो ग्रन्थ लेखिनुभन्दा दुई–तीन सय वर्ष अघिका ऐतिहासिक घटनाहरू अरू तात्कालिक प्रमाणसँग दाँज्दा दोठ्याङ्ग खाँदैनन्, तर उक्त समयभन्दा पुराना हुँदै गएका घटनाहरूमा भने प्रायः प्रामाणिकता कम हुँदै गएको देखिन्छ।
