कौटिल्यकृत ग्रन्थमा गुप्तचरका स्पष्ट दुई भेद पाइन्छन्– स्थायी र घुमुवा। स्थायी पनि पाँच प्रकारका छन्–कापरिक (विद्यार्थी), उदास्थित (जोगी, सन्त, महन्थ आदि), गृहपलिक (दरिद्र किसानको भेषमा काम गर्ने प्रतिभाशाली), वैदेहक (दरिद्र व्यापारीको भेषमा सूचना संग्रह गर्ने बुद्धिमान), तापस (राजदरवारमा काम गरेर राजाकै विरुद्ध जासुसी गर्ने), महिला गुप्तचर (नाचगान गर्ने, मोहनी लाउने) आदि। यीमध्ये नेपालको दरवारमा तापस शैलीका गुप्तचरको प्रभाव राजा वीरेन्द्रको शासनकाल सुरु भएपछि बढेको पाइन्छ।
यसबाहेक, बाघसँग पनि ‘फाइट’ खेल्ने सुरा मान्छेलाई पनि उहिले जासुस बनाइन्थ्यो। वीर मानेर समाजले उसको इज्जत गथ्र्यो र घर–घरका गोप्य कुरा चाल पाउन मद्दत पुग्थ्यो। शत्रुलाई विष खुवाउने, परिव्राजिका, विषकन्या आदि अनेक जासुस भर्ना गरेर सूचना संकलन गर्नुपर्छ भन्ने चाणक्य (कौटिल्य) को कथन छ।
नेपाल दरवारले पनि ‘राष्ट्रका लागि’ भनेर हजारौँ गुप्तचर भर्ना गरेको पाइन्छ। नेपाल गुप्तचर विभाग (हाल राष्ट्रिय अनुसन्धान विभाग), सैनिक र प्रहरी गुप्तचरबाहेक कूटनीति र राजनीतिमा संलग्न उच्चपदस्थहरूको पनि सूचना संग्रह गरिन्थ्यो। यही क्रममा अमेरिकीहरूसँग मिलेर नेपालविरुद्ध जासुसी गर्ने तत्कालीन गुप्तचर विभाग प्रमुखलाई राजा महेन्द्रले कारबाही गरेका प्रसंग दरवारका पुराना कर्मचारी सुनाउँछन्।
