हाम्रा पितृहरू मरेपछि सबै मुक्त हुँदैनन्। सबै नरकमा पनि रहँदैनन्।
वर्षभरिमा विशेषगरी एकपटक महालय श्राद्ध आउँछ। यसलाई सोह्रश्राद्ध पनि भनिन्छ। १६ दिनसम्म नै गरिने भएकाले यसलाई सोह्रश्राद्ध भनिएको हो। महालय भनेको कर्तासँग आश्रित भएर आउने सबै पितृहरू हुन्। यस महालय पक्षमा पितृहरू पितृलोकबाट छोडेर कर्ताको घरमा आएर ढोका बाहिर बसिरहन्छ। श्राद्ध गराउने ब्राह्मण निमन्त्रणा गरेपछि पितृहरू ब्राह्मणको शरीरमा र कर्ताको शरीरमा प्रवेश गर्छन्। जब ब्राह्मण घरभित्र पस्छन्, तब उनीसँगै पितृहरू पनि श्राद्धघरमा प्रवेश गर्छन्। १६ दिन गर्न नसक्दा पिताको तिथिमा एक दिन श्राद्ध गरिन्छ। यसलाई सक्रिन् महालय भनिन्छ। यसमा दिवंगत समस्त पितृहरूको तर्पण, पिण्डदान, सिधादान पनि गरिन्छ। कर्ताले अघिल्लै दिन केश मुन्डन गरी एकछाकी आदि नियममा रहेर बेलुका भोजन गरिसकेपछि ब्राह्मणलाई निमन्त्रणा गर्नुपर्छ। निमन्त्रिण ब्राह्मणले ब्रह्मचर्य आदि नियममा रहनुपर्छ।
श्राद्धका दिन श्राद्ध सामग्री तयार पारी धोती फेरेर उत्तरीय वस्त्र (गम्छा आदि) पनि काँधमा राखेर श्राद्ध गर्नुपर्छ। आचमन गरेर दियोको पूजा गरी कुशमा ब्राह्मणलाई निमन्त्रणा गर्नुपर्छ। महालय श्राद्ध गर्ने समय भनेको दिनलाई पाँच भाग लगाएर चौथो भाग अर्थात् अपराह्न गर्नुपर्छ। शुक्ल यजुर्वेदीहरूका लागि पिण्ड दान महत्वपूर्ण भएकाले अपराह्नको समयमा नै पिण्डदान हुनुपर्छ। त्यसैले श्राद्ध गर्न बस्दा लगभग १० बजेपछि मात्र सुरु गर्नु उपयुक्त हुन्छ। प्रतिपदादेखि औंसीसम्म पिताको तिथिमा महालय श्राद्ध गरिन्छ भने नवमी तिथिलाई मातृनवमी भनिएकाले सधवा अवस्था (श्रीमान् छँदै निधन भएका) मा निधन भएका स्त्रीको यस दिन श्राद्ध गर्नुपर्छ। यसैगरी पूर्णिमा र चतुर्दशीमा निधन भएकाहरूको अष्टमी, द्वादशी र औंसीमा श्राद्ध गर्नुपर्छ।
