नेपालीहरुको दसैँको पूर्णता अथवा समापन पूर्णिमा (फूल मून) मा दिन हुन्छ। यसलाई कोजाग्रत पूर्णिमा भन्ने चलन रहेको छ। यस वर्षको दसैँको समापन आज शनिबार अर्थात कात्तिक १५ गते तदनुसार ३१ अक्टोबरका दिन हुँदैछ।
जस्तो कि तपाईँलाई थाहा छ- प्रत्येक २९.५ दिनमा पृथ्वीबाट ‘फूल मून’ (पूर्णिमा ) देखिन्छ, मोटामोटी भनौँ प्रत्येक महिनामा एकपटक ‘फूल मून’ हुन्छ। तर यसपटक यो चलिरहेको अक्टोबर महिनाको अन्तिम दिन ३१ अक्टोबरका दिन पूर्णिमा पर्दैछ भने हिसाब गरी हेर्नुस् आजभन्दा २९ .५ दिन पहिला पनि पूर्णिमा थियो। गत १ अक्टोबरका दिन पूर्णिमा परेको थियो। यसरी एक महिनामा दुइवटा ‘फूल मून’ हुँदा पश्चिमा परम्परामा दोश्रो ‘फूल मून’लाई ‘ब्ल्यू मून’ भन्ने चलन छ।
पृथ्वीले सूर्यको परिक्रमा गर्छ। सूर्यको एक परिक्रमा पूरा गर्न पृथ्वीलाई ३६५.२५ दिनको समय लाग्छ। यही एउटा परिक्रमामा लागेको समय नै हामी पृथ्वीवासीले मानेको एक वर्षको समयावधि हो। यसभन्दा छुट्टै वर्ष भन्ने समय यूनिटको अर्को कुनै अस्तित्व छैन। धेरै पटकको प्रयास र सुधारपछि पृथ्वीको क्यालेन्डरलाई १२ महिनामा बाँधिएको हो। एक वर्ष अर्थात १२ महिना। अब हिसाब गरी हेर्नुस्- वर्षमा ३६५.२५ दिन हुन्छन् र यस समयावधिलाई १२ महीनामा विभाजित गरियो। तपाईँलाई भन्नु परी रहेन, कुनै पनि हिसाबले ३६५.२५ दिनको अवधि १२ महीनामा समान रूपले विभाजित हुन्नन्। खगोलविदहरुले यसको हल निकाले, जनवरीलाई ३१ दिन दिए, यसैगरी मार्च ३१, मई ३१, जुलाई ३१, अगस्त ३१, अक्टोबर ३१ र दिसम्बरलाई ३१ दिन दिए। अप्रिललाई ३० दिन, यसैगरी जून ३०, सेप्टेम्बर ३० र नोभेम्बर लाई ३० दिन दिए। बाँड़दाबाँडदै सातवटा महीनालाई ३१ दिन, चारवटा महीनालाई ३० दिन दिदा ३३७ दिन सकिए। बाँकी रहन आए २८ दिन, फेब्रुअरीलाई यिनै २८ दिन प्राप्त भए। ३६५ दिनको हिसाब त मिलान भयो। वर्षमा जुन एक चौथाइ दिनको समय बढी थियो, त्यसको प्रत्येक चार वर्षमा हिसाब गरी अन्यायमा परेको फेब्रुअरीलाई दिइयो। प्रत्येक चौथो वर्षको फेब्रुअरीमा २९ दिन हुन्छन्। तपाईँहरुलाई बुझ्न केही गाह्रो भएन होला- प्रत्येक चार वर्षमा पृथ्वीको क्यालेन्डरमा ३६५ को सट्टा ३६६ दिन हुन्छन्। यसलाई नै ‘लिप इयर’ भनिन्छ।
