सैन्य ‘कू’ विरूद्धको नागरिक आन्दोलनमा प्रहरीको गोलीबाट गम्भीर घाइते भएकी म्या थावे थावे खिनको एक सातापछि शुक्रबार निधन भएको छ।
उनलाई प्रदर्शनका क्रममा प्रहरीले चलाएको गोली लागेको थियो। भर्खरै २० वर्षमा प्रवेश गरेकी खिनको अन्तिम श्रद्धाञ्जली आइतबार हुनेछ। ‘प्रजातन्त्र पुनस्र्थापना गर्ने अभियान सफल नभएसम्म यसलाई निरन्तरता दिन आब्हान गर्दछु,’ खिनकी दिदी म्या थादोई न्वेले प्रतिक्रिया दिइन।
फेब्रुअरी ९ मा सड्कमा निस्किएको हजारौंको जुलुसमा खिन पनि सहभागी भएकी छिन्। भिडलाई तित्तरबित्तर बनाउने अभियानमा प्रहरीले गोली चलाउदा उनको टाउकोमो रहेको हेलमेटलाई छेडेर गोली लागेको थियो।
फोरेन्सिक चिकित्सकले बुझाएको अटोप्सी रिपोर्टमा उनलाई रबरको नभई साँचो गोली लागेको बताइएको छ। उनी सैन्य सरकारविरूद्धको आन्दोलनमा शहिद हुने पहिलो नागरिक बनेकी छिन्।
झट्टा हेर्दा 'काठमाडौं' जस्तै देखिने, डुल्दै जाँदा जतात्यतै नेपाली भेटिने 'मोगोक' म्यान्मारको पहाडी उपत्यका हो। यो ठाउँलाई ‘बर्माको सानो नेपाल’ भनेर चिनिन्छ।
'मोगोक'मा नेपालीको बाक्लो उपस्थिति छ। यहाँ नेपालीहरू बसोबास गर्न थालेको, सन् १८८५ देखि हो। माण्डले शहरबाट ११ गोर्खा सैनिक सबैभन्दा पहिले मोगोक पुगेका थिए। त्यही समयदेखि नेपालीको उपस्थिति यहाँ रहन थालेको हो।
सन् १९४२ को दोस्रो विश्व युद्धताका जापानविरूद्ध लड्न धेरै गोर्खा सैनिक म्यान्मार पुगे।
भारतको कोलकताबाट हवाईमार्ग हुँदै म्यान्मारको पुरानो राजधानी रंगुन आउन सकिन्छ। स्थलमार्गको प्रयोग गर्दा भारतको सिलिगुडी, मणिपुर, इम्फाल हुँदै म्यान्मार प्रवेश गर्न सकिन्छ।
म्यान्मारमा सैनिकसँग जोडिएको नेपालको गर्विलो इतिहास छ। तर, यतिबेला नेपालीभाषी पनि सैन्य ‘कू’ विरूद्ध आन्दोलित भएका छन्।
म्यान्माली सरकारले नेपालीभाषीलाई जनजाति जतिकै अधिकार दिएको छ।
राजनीतिक संकटका कारण देशभर तनाबैतनाब छ। राष्ट्रपिता जनरल आङ सान र गोर्खालीबीच फरक सम्बन्ध छ। आङ सानले नै सन्धि गरेर गोर्खालीलाई म्यान्मारमा बसाएका हुन्।
एक लाख ६६ हजार जनसंख्या रहेको मोगोकमा ३५ हजार घरधुरी छन्। यहाँ नेपालीभाषी चानचुन २० हजार बसोबास गर्छन। मोगोकमा करिब ४ हजार घरधुरी नेपालीको छ। जसमा २८ वटा नेपाली गाउँ मोगोकमै रहेको छ।
यहाँ बस्ने नेपालीभाषीले आफ्नो परम्परा र संस्कृतिलाई बिर्सिएका छैनन्। मोगोकका अधिकांश नेपाली खेती, किसानी र रुबीको व्यापार गर्छन। नेपालीभाषीका घरघरमा तुलसीका बोट, मठ–मन्दिर र गाउँ–गाउँमा नेपाली परम्परा जतात्यतै देख्न पाइन्छ।
मोगोकमा २८ हिन्दु मठ–मन्दिर छन्। मोगोकलाई चारैतिर जंगलले घेरेको छ। हेर्दा ठयाक्कै काठमाडौं उपत्यका जस्तो लाग्ने यो शहरको वैभव देखेर नलोभिने सायदै कोही होला।
म्यान्मारका नेपालीहरू दशैं, तिहार र तीज भब्य रूपमा मनाउने गर्छन। जता पुगेपनि नेपाली नै नेपाली भेटिन्छन्– मोगोकका गाउँ–ठाउँमा।
मोगोकमा नेपाली बसोबास गर्न थालेको सय बर्ष नाघिसकेको छ। अहिले म्यान्मारमा पाँचौ पुस्ताका नेपालीभाषी छन्।
मोगोकमा नेपालीको प्रवेश, यहाँको गर्वलाग्दो इतिहासबारे स्थानीय बरिष्ठ साहित्यकार तथा पत्रकार ज्ञानबहादुर बगाले 'थापा'ले बिएलसँग गरेको 'भिडियो ब्रिफिङ' -
विगत एक सातादेखि म्यान्मारमा चलिरहेको सेनाविरूद्धको आन्दोलनमा जनताहरूको उपस्थिति बढ्न थालेपछि आन्दोलनकारीमा उर्जा थपिएको छ।
आइतबार म्यान्मारको प्रमुख शहर रंगुन, मान्डले र राजधानी नेपिटोलगायत बाहिर पनि अल्पसंख्यक आदिवासीले जुलुस निकालेका छन्।
शहरमा प्रदर्शनकारीको बढ्दो उपस्थितिले जुन्ता सरकार थप दबाबमा देखिन्छ। प्रदर्शनकारीले आइतबार सैन्य ‘कू’ को विरोध गर्दै चुनावको नतिजालाई स्विकार गर्न तथा प्रजातन्त्रवादी नेत्री आङ सान सु कीलाई अविलम्ब रिहा गर्न आवाज उठाएका छन्।
रंगुनका प्रदर्शनकारीले चीन तथा अमेरिकी दुतावासमा प्रदर्शन गर्दै म्यान्मारमा प्रजातन्त्र पुर्नबहालीका लागि सहयोग गर्न अनुरोध गरेका छन्। उनीहरूले बेइजिङले सैन्य सत्तालाई समर्थन गरेको आरोप लगाए।
म्यान्मारकाे माेगाेकमा सैन्य 'कू'काे विराेधमा बुधबार हजारौं मानिस नारावाजी गरिरहेका थिए। उक्त विराेध प्रदर्शनमा नेपाली पहिचान झल्कने दाैरा-सुरुवाल र ढाकाटाेपी लगाएकाहरु पनि थिए।
गत साता म्यानमारको सेनाले त्यहाँको नागरिक सरकार अपदस्थ गरी सत्ता हत्याएको थियो । स्वघाेषित सरकार चलाउने सेनाविरुद्ध आन्दोलन गर्न नेपाली मूलका बर्मेली नागरिकहरू पनि परम्परागत नेपाली पाेशाकमा विराेधमा सामेल भएका छन्।
माेगाेक, नेपिटाे, रंगुन, माण्डले, मिचिना, टाउँजी, टमूलगायतका ठाउँहरूमा बर्मेली जनताकाे आन्दोलन जारी छ। माेगाेककाे आन्दोलनमा गाेर्खालीहरू पनि उत्रिएका छन्।
देशभरि जताततै सैन्य तानाशाही विरुद्ध विभिन्न पेशा, व्यवसायमा रहेकाहरू कामकाज नै छाडेर प्रदर्शनमा हाेमिएका छन्।
गोर्खालीहरूले देशको रक्षाका लागि छातिमा गोली खाएर गरिमामय इतिहास राखेको बर्मेली नेपाली वरिष्ठ पत्रकार तथा साहित्यकार ज्ञानबहादुर बगाले 'थापा'ले बताए।
पूर्खाको इतिहासलाई कायम राख्दै मातृभूमि म्यान्मारको रक्षा गर्नु गोर्खालीहरूको कर्तव्य भएको थापा बताउँछन्। म्यान्मारमा लगभग डेढ लाख नेपालीभाषीहरू रहेका छन्।
उनीहरू सडकबाटै 'सैन्य नजरबन्द'मा रहेकी 'नेशनल लिग फर डेमोक्रेसी पार्टी' सर्वोच्च नेत्री आङ सान सु कीकाे रिहाइको माग गरिरहेका छन्। गाेर्खालीहरू नै 'प्रजातन्त्र पुनःस्थापन' र 'स्वतन्त्रता' लागि सडकमा आउनुलाई कतिपय अर्थपूर्ण मान्छन्। किनकि, म्यान्मारमा गाेर्खालीहरूकाे इतिहास वीरतासँग जाेडिएकाे छ।
आन्दोलनमा सबै बर्मेली मानिसहरू मात्रै छैनन्। यहाँ त गाेर्खाली अर्थात् नेपालीभाषीहरू समेत सहभागी छन्। उनीहरू बर्मेली सेनाले अपहरण गरेको 'प्रजातन्त्र' र 'आमा सु की'लाई फिर्ता ल्याउन लागिपरेको बताउँछन्।
माेगाेक, मिचिना, टमू, रंगुन, याँगौं, नाउँछो, प्यिंउल्वींलगायतका स्थानमा नेपालीभाषी बर्मेलीकाे बाक्लो बस्ती रहेको छ। यी ठाउँहरूबाट सैन्य सरकारविरुद्ध एकजुट भएर बर्मेली नेपालीहरू सडक आन्दोलनमा उत्रिएका छन्।
सामाजिक संजालमा चर्काे विराेध गरेता पनि सडक प्रदर्शनमा आउने अपेक्षा थिएन। तर, नेपालीभाषी बर्मेलीहरू भने खुलेरै 'तानाशाही सेना'काे विपक्षमा लागेका हुन्।
म्यान्मारको सैन्य सरकार हिंसात्मक भइरहेको बर्मेली नेपाली रीना वाग्ले बताउँछिन्। देशको रक्षाका लागि चलाउँनुपर्ने गोली प्रजातन्त्रको रक्षाका लागि सडकमा आएका जनतालाई चलाएको उनले बताइन्। उनी भन्छिन्, 'रोजै आँशु मात्र लिएर घर फर्कन्थे भने आज खुनका आँशु लिएर घर फर्किएका छन्।'
उनीहरू प्रजातन्त्रवादी नेत्री आङ सान सु कीकाे पक्षमा सामाजिक संजालदेखि सडक जनप्रदर्शनसम्म देखिएरै लागेका छन्। प्रायः बर्मेली नेपालीहरू नेत्री सु कीलाई 'आमा' भनेर सम्बाेधन गर्ने गर्छन्।
