इन्द्रबहादुर शाक्य
जमरा भनेको के हो ? जौलाई बालुवा अथवा पाँगो माटोमा फूलको रुपमा रोपी पलाएर आएको बिरुवालाई जमरा भनिन्छ । अर्थात् सो जौको अङ्कुर निस्किएपछि त्यसलाई जमरा भन्दछन् । सत्ययुगमा देवगण र दैत्यगणको बीचमा झगडा भइरहने हुन्थ्यो । त्यो झगडाको अन्त्य महिलाद्वारा मात्र हुन्छ भन्ने देवगणलाई विश्वास थियो । त्यसैले उनीहरुले स्त्री, दुर्गामाता अथवा दुर्गा भवानी वा देवीलाई आह्वान गरी दैत्यलाई वध गर्नको लागि योजना तयार गरे । सो योजनाअनुसार आश्विन शुक्ल पक्ष प्रतिपदा (अमाई) को शुभ साइतमा पूजा गरी जौ रोप्ने काम प्रारम्भ गरिन्छ । जलले भरिएको घडा स्थापना गरी पूजा गरेर जौ रोप्ने दिनलाई घटस्थापना भन्ने गरिएको छ ।
घटस्थापनाको दिन विधिविधानले जौ छरेर त्यसलाई प्रकाश नछिर्ने गरी छोपिन्छ । त्यसपछि दैनिक पूजा गरी उपासना गर्दै गइन्छ । जमरामा आँकुरा आएपछि बास्ना फैलिँदै जान्छ । दैत्य राजामा त्यो जमरा खान पाए अमर जीवन पाउने लालसा बढ्छ । त्यसैले दैत्यराजले भैंसीको रुप धारण गरी भैंसीकै बथानमा गएर बस्यो । भैंसी नै भएर गएमा देवीगणहरुले थाहा पाउँदैनन् भन्ने उसको मनमा लागेको थियो । उता भगवतीले यो जमरा खान आउने पशु (भैंसी) नै दैत्य हो भन्ने अनुमान गरिन् । दैत्य नै पशु भएर आउँछ भन्ने उनलाई थाहा थियो ।
