यमबहादुर दुरा
अमेरिकी प्राध्यापक एल्सवर्थ हन्टिङ्टन (सन् १८७६—१९४७) को इतिहासको परिभाषा घतलाग्दो छ । मानव र भूगोलको अन्तरसम्बन्धलाई परिभाषित गर्दै हन्टिङ्टन भन्छन्, “एउटा परिवेशबाट अर्को वातावरणमा मानिसको स्थानान्तरण सम्बन्धी अभिलेख नै व्यापक अर्थमा इतिहास हो ।”
इतिहासले प्रमाणित गरिसकेको छ, मानव घुमन्ते, फिरन्ते प्राणी हो । ऐतिहासिक घटनाक्रम नियाल्दा पनि यही तथ्य देखिन्छ । हूलका हूल युरोेपेलीहरू अन्तरमहादेशीय बसाइँ सरेर अमेरिका पुगे । युरोपेलीहरूकै एक भँगालो दक्षिण अमेरिका पुगे भने अर्को भँगालो अस्ट्रेलिया । अफ्रिकीहरू दासका रूपमा बलजफ्ती अमेरिकातिर धकेलिए । ती सबैका आ–आफ्नै बेहिसाब कथा–व्यथा छन्।
नेपालीहरू विभिन्न कालखण्डमा भारतीय उपमहाद्वीपका विभिन्न भूखण्ड चहार्न पुगे, भोलिको उन्नत भविष्यको सपना साँचेर । असंख्य नेपालीजन मातृभूमि छाडेर भारत, भूटान, बर्मा हुँदै थाइल्याण्डसम्म पुगे । कम्पनी सरकारको सिन्दूर पहिरिने लाहुरेहरूले युरोपको अपरिचित भूगोलमा पाइला टेके।
यी तमाम उहापोहपूर्ण स्थानान्तरणको घटनाक्रमले पक्कै पनि सुखदुःखका अनेकन् कहानी रचे होलान् । यस्ता कहानीमध्ये कति सुन्ने–सुनाउने काम भयो ? हिसाब–किताब लथालिङ्ग छ । प्रथम तथा दोस्रो विश्वयुद्धको सिलसिलामा फ्रान्स, इटाली, जर्मनी जस्ता मुलुक पुगेका नेपालीका कतिपय कहानीहरू थाहै नपाई कालातीत भइसके । भारत, भूटान र बर्मामा भेटिने नेपाली मूलका नागरिकले आफ्ना पितापुर्खाबाट सुन्दै आएका यायावरी–कहानी अझै पनि भुलेका छैनन् ।
