हिन्दू क्यालेन्डरका अनुसार होलीको पर्व फाल्गुन शुक्ल पूर्णिमाको दिन मनाउने गरिन्छ । भनिन्छ, हिन्दू सम्प्रदायको सबैभन्दा पुरानो चार्ड हो । यस चार्डको परम्परा र रंगहरू हरेक पटक परिवर्तन हुँदैछन् । समयको साथसाथै सबै राज्यहरूले होली मनाउन थाले र यसलाई स्थानीय भाषामा विभिन्न नामले चिनाउन थालियो ।
१. आर्यहरूको होलिका
प्राचीन समयमा होलीलाई होलका भनेर चिनिन्थ्यो । यस दिन आर्यले नवरात्रिमा यज्ञ गर्ने गर्थे । यस चार्डमा होलाका भन्ने अर्को व्यक्तिबाट हवन गरेपछि प्रसाद ग्रहण गर्ने परम्परा छ । होलाकाको अर्थ खेतमा पाकेको हन्न हो, जुन आधा काँचो र आधा पकाइएको खालको हुन्छ । हुनसक्छ, यसको नाम होलिका उत्सवको रुपमा भएको हुनसक्छ । प्राचीन कालदेखि नै नयाँ बालीको केही अंश देवताहरूलाई चढाउने गरिएको थियो । यस तथ्यले यो पनि देखाउँदछ कि यो चार्ड वैदिक कालदेखि नै मनाईँदै आएको छ। होली र दिपावली मनाउने गरेको प्रमाण सिन्धु घाटी सभ्यताको अवशेषमा पनि भेटिन्छ ।
२. होलिका दहन
यस दिन असुर हिरण्यकशिपुकी बहिनी होलिकाको दहन भएको थियो । प्रह्लाद जीवित भए । होलिकाको दहन भयो । यसैको सम्झनामा यो होली मनाउने गरियो । यो होलीको पहिलो दिन हो । सम्भावत: यही कारणले पनि यसलाई होलिकात्सव भनिन्छ ।
