क. रित्तिंदै ग्रामीण बस्ती
नेपालका ग्रामीण बस्तीहरू पछिल्लो समय तीव्र गतिमा परिवर्तन भइरहेका छन् । अधिकांश बस्ती बसाइँसराइका कारण उजाड हुँदैछन् । अचम्म त के छ भने तीन दशक पहिले ग्रामीण बस्ती यातायात सञ्जालबाट जोडिएका थिएनन्, अन्य आधुनिक सुविधा पनि पुगेको थिएन तर गाउँमा मानिस थिए । रोजगारीका लागि नेपालीहरू परिवारका पुरुष सदस्य अस्थायी रूपमा गाउँ अझ भनौं देश बाहिर जाने प्रवृत्ति नयाँ होइन, दशकौं पुरानो हो । सुविधाविहीन गाउँ भए पनि प्रवासी घण्टौं, दिन र हप्ता हिंडेर भए पनि गाउँ र्फकन्थे ।
रोजगारीबाट कमाएको धन गाउँमा लगानी हुन्थ्यो । गाउँमा समस्या नभएका होइनन् तर समाधान स्थानीयस्तरमै खोजिन्थ्यो । ग्रामीण बस्ती एक किसिमको स्वावलम्बी, स्वशासित र आत्मनिर्भर थिए । गाउँमा पुस्तौंको प्रयासबाट सृजना गरेको समृद्धि एकाएक सकिंदै गएको छ ।
