पछिल्ला वर्ष स्वस्थानी व्रत–कथाको विषयवस्तु र पात्रलाई लिएर विविध टीकाटिप्पणी चलिरहेको छ । हरेक सांस्कृतिक चाडपर्व र धार्मिक अनुष्ठानको पछाडि कुनै न कुनै कथा हुन्छन् । दशैँ, तिहार, तीज, होली आदिको पिँधमा केही न केही कथा छन् । स्वस्थानी त आफैँमा कथा भन्ने पर्व हो । मान्छेको मन कथाबाटै प्रभावित हुने प्रकृति र प्रवृत्तिको हुन्छ । त्यसैले नयाँ होस् वा पुराना, प्रचलित कथामाथि हामीले बहस गर्नैपर्छ ।
पात्रहरूबिनाको कथा हुँदैन । फरक यति हो, पात्रहरू दुई किसिमका हुन्छन्– लौकिक र अलौकिक । हाम्रा पौराणिक कथामा मानिस मात्रै होइन, ग्रह, तारा, ढुंगा, चरा, पशु आदि हाम्रै भाषामा बोल्छन् । यतिसम्म कि आकाश बोल्छ, अर्थात् आकाशवाणी हुन्छ । कथाका पात्र जो र जस्तासुकै होऊन्, तिनीहरू कतै न कतै प्रकृति वा प्रकृतिको शक्ति (काल्पनिक पनि) सँग जोडिएका हुन्छन् । र, कथाका पात्रले नकारात्मक वा सकारात्मक भूमिका निभाएकै हुन्छन् ।
