डा. अजय रिसाल
श्रीमद्भगवद्गीताको पहिलो अध्यायमा विषादग्रस्त अवस्थामा अनेक तर्कहरूद्वारा ‘युद्ध गर्नु महापाप हो’ भन्ने सिद्ध गर्न खोजेका, अनि युद्धक्षेत्रबाट करिब-करिब पलायन नै हुने मनस्थिति बनाएका अर्जुनलाई दोस्रो अध्यायभरि नै विभिन्न तर्कहरूको माध्यमबाट युद्धमार्गमा पुनः प्रवृत्त गराउने प्रयास गर्दछन् श्रीकृष्ण ।
त्यस क्रममा ऐतिहासिक रूपमा नै महान् कुरुकुलका राजकुमार अनि धर्मानुगामी पाण्डवपक्षका योद्धा भएको नाताले अर्जुनले आफ्नो कुलधर्म अनि ‘सत्य र न्यायको पक्षमा हतियार उठाउनसमेत पछि पर्न नहुने’ क्षत्रीय परम्पराको अनुसरण गरेरै पनि युद्धमा लाग्नैपर्ने कर्ममार्गको कर्तव्यबोध गराउँदछन् श्रीकृष्ण ।
फेरि आत्मज्ञानले ओतप्रोत भई आफू (आत्मा) लाई चिन्न सक्ने स्थितप्रज्ञ व्यक्ति नै ज्ञानी बन्न सक्ने अनि शान्ति या मोक्षरूपी ‘प्रसाद’ को अधिकारी रहने भन्दै ज्ञानमार्गको श्रेष्ठताको उपदेश दिएर दोस्रो अध्यायको समापन गर्दछन् श्रीकृष्ण ।
यी सबै श्रीकृष्णका विचारहरू श्रवण गर्ने क्रममा अर्जुनमा रहेका विषादका लक्षणहरू शनैः शनैः हराउँदै गएको अनि उनी प्रश्नोत्तर या वार्तालापतर्फ उत्साहित भएको दृष्टिगोचर हुन्छ । यही नै त हो मनोचिकित्साको वास्तविक आधार ! विज्ञसँगको कुराकानी, तिनको विश्लेषणात्मक अभिव्यक्ति अनि तर्कपूर्ण तथा समानुभूतिमय प्रस्तुतिले नै मनोरोगीहरूमा विश्वासको आधारशिला निर्माण गर्दै तिनका विषाद, अवसाद, उदासीनता आदि सबै मानसिक रोग या तिनका लक्षणहरूको निराकरण हुने मार्गप्रशस्त गर्दछ ।
पूर्वीय संस्कृति अनि हाम्रो सनातन धर्ममा वादविवाद या शास्त्रार्थको ठूलो स्थान छ । गुरु–शिष्य, भगवान्–भक्त, ऋषिजन–राजा, पति–पत्नी या सर्वसाधारणहरूबीचको आपसी सवालजवाफलाई नै पनि सधैँ प्रोत्साहित गरी तिनै प्रश्नोत्तर या वार्तालापमा नै आधारित हाम्रा सबै शास्त्रहरूले सबै लोकको कल्याण गर्ने महान् उद्देश्य लिएका छन् ।
भनिएको नै छ : वादे वादे जायते तत्त्वबोधः । सोही मुताबिक गीतामा पनि अर्जुनका सबै किसिमका प्रश्नहरूको सटिक जवाफ दिएर उनमा रहेको विषाद, दुविधा, शंका सबै हटाई उनलाई स्वःस्फुर्त रूपमा नै आफ्नो कर्तव्यबोध गराउने प्रयत्न छ श्रीकृष्णको ।
