म केटाकेटी छँदा लुतो, खटिरा, बर्खामा खुट्टाका औंलाका काप पाक्ने जस्ता अनेकौं स्वास्थ्य समस्याले सताउँथ्यो। हाम्रा छोराछोरीलाई भने जुका पर्ने बाहेक त्यस्तो समस्या भएन। खटिरा, औंलाका काप पाक्ने समस्या फोहोरका कारण हुने रै’छ।
पहिले गाउँमा घरघरमा खाल्डे चर्पी बनाएर काम चलाउने गरिन्थ्यो। त्यस्तो चर्पी भरिनासाथ झिंगा लाग्ने, दुर्गन्ध आउने, बर्खामा खाल्डो भरिएर चौपट हुन्थ्यो।
राष्ट्रिय समाचार समिति (रासस) मा काम गर्दा समाचार संकलनका लागि म विभिन्न ठाउँ पुगिरहन्थें। त्यस क्रममा विभिन्न क्षेत्रका विशेषज्ञ र सरोकारवालाहरूसँग भेटघाट र सम्पर्क भइरहन्थ्यो। यसै प्रसङ्गमा इष्ट कन्सल्ट भन्ने संस्थाका प्रतिनिधिहरूसँग भेट भयो। त्यो संस्थाका पीसी जोशीले गैरनाफामूलक रूपमा स्वास्थ्य र सरसफाइसँग सम्बन्धित समाज सुधारको काम पनि थालेछन्। सस्तोमा बन्ने र थोरै पानीले फ्लस हुने ‘सुलभ शौचालय’ निर्माणको कार्यक्रम रै’छ त्यो।
दुर्गन्धरहित शौचालयबाट प्रभावित भएँ। सुलभ शौचालय निर्माण अभियान शुरु भएको अर्को वर्ष नै २०३६ सालदेखि म पनि यो अभियानमा जोडिएँ। करीब १५ सय इँटा, नौ बोरा बालुवा, तीन बोरा सिमेन्ट, एउटा प्यान, दुई वटा पाउदान र साइफन (पानी अडेर बस्ने घुमाउरो पाइप) भयो भने शौचालय तयार हुँदो रै’छ। सुलभ शौचालयको विशेषता आधा लिटर पानीले पनि फ्लस हुने र ‘वाटर सिल’ अर्थात् पानी ताल्चा पनि हुने, जसका कारण दुर्गन्ध पानी नाघेर बाहिर आउन सक्दैन।
यी विशेषताले गाउँघरमा सुलभ शौचालय औधी लोकप्रिय भयो। मेरो बसोबास क्षेत्र भक्तपुरको दधिकोटमा पहिलो चरणमा ५० वटा शौचालय बनायौं।
तर, शौचालय निर्माण अभियानले प्रशंसा र सकारात्मक प्रतिक्रिया मात्र पाएन, विरोधमा पनि उत्तिकै निस्किए।
