डा. सूर्यराज आचार्य (पूर्वाधार विज्ञ)
नेपालमा रेल प्रविधि हाम्रा प्राविधिकहरुकै लागि पनि नौलो छ । हाम्रा इन्जिनियरिङ क्याम्पसमा विद्यार्थीले रेल्वे इन्जिनियरिङ पढेका हुन्छन्। सैद्धान्तिक ज्ञान हुन्छ । तर, त्यसको व्यवहारिक ज्ञानका लागि अनुभवको अवसर छैन। धेरैले त रेल चढेका पनि हुँदैनन् ।
नेपालमा यातायात विकासका लगि रेल प्रविधिको औचित्य कस्तो भन्नेमा विमर्श गर्नु पहिले विश्वमा रेल प्रविधिको आरोह-अवरोहबारे चर्चा गरौं।
सन् १८२५ मा निर्मित बेलायतको स्टकटनदेखि डार्लिङटन भन्ने ठाउँसम्मको वाष्प इन्जिनबाट चल्ने ४० किलोमिटर लामो रेलमार्गलाई यात्रुवाहक र सामान ढुवानीको आधुनिक रेल प्रविधिको शुरूवात मानिन्छ। सडकमा चल्ने सवारी साधनको आविस्कार भई नसकेकले रेल प्रविधि बेलायत, अमेरिका र संसारका अन्य मुलुकमा यातायातको आधुनिक साधनका रुपमा तिव्र गतिमा विस्तार भयो। बीसौं शताब्दीको शुरुका केही दशकसम्म यातायातको प्रमुख साधनको रूपमा रेल प्रविधि संसारमै हावी रह्यो।
खनिज (पेट्रोलियम) तेलबाट चल्ने इन्जिनको आविष्कार अठारौं शताब्दीको अन्त्यतिरै भएको भए पनि यातायात साधनका रुपमा कारको व्यवसायिक उत्पादन उनाइसौं शताब्दीको अन्त्यतिर मात्रै शुरू भयो। यस्तो कारको मुल्य निकै महंगो भएकाले यो सीमित धनी वर्गका लागि मात्र पहुँचको साधन बन्यो। तर, सन् १९०८ मा अमेरिकाको फोर्ड मोटर कम्पनीले ‘मास स्केल’ मा कारको उत्पादन शुरू गरेपछि कारको उत्पादन मुल्य उल्लेख्य रूपमा घट्यो र मध्यम वर्गका लागिसमेत कार किन्न सम्भव भयो। यसका साथै बस, ट्रकको उत्पादन प्रविधि तिव्र गतिमा विकास भयो र सडक यातायाताको द्रुत विकास शुरू भयो।
