विज्ञान र वैज्ञानिकको अथक प्रयासले अवस्य कोरोना भाइरसको औषधि उपचार हुनेछ। आम मानिसमा आजको जस्तो डर त्रास हुने छैन। विश्व समुदाय हर्षले गद्गद् हुनेछ । मानिस चाडै आफूले देखेको, भोगेको विकराल पीडा भुल्नेछन् । विश्व आफ्नै गतिमा कुद्ने छ । सबैभन्दा धेरै पीडित फ्लोरेन्स नाइटिङ्गलको भूमीले पीडा भुल्ने छ । उ आफ्नो ऐतिहासिक पात्र नाइटिङ्गललाई एकपटक पुनः सम्झने छ।
विशाल शहर भेनिस, मिलानका नहरमा पुष्पगुच्छा देखिने छन् । यता नेपालमा खासै ठूलो परिवर्तन देखिने छैन । अस्पताल थपिने छैनन् । आइसियू र भन्टिलेटर बढ्ने छैनन् । सेवा सुविधा पुरानै ढर्राको हुनेछ । जनताको मुहारमा उही पुरानै चित्रमा अभाव, दबाब र प्रभाव देखिने छन् । पहिला पनि विपत्ति केहीलाई फापेकै हो । अहिले कोभिड –१९ को कहर कसैलाई वरदान साबित हुनेछ ।
शक्तिशालीका आसेपासेले कोरोना भाइरसले गर्न नसकेको काम गर्नेछन् । निश्चितरूपमा केहीलाई वैवभ प्रदान गर्नेछ। माक्सबाट उठेको कमिसनले महल ठडिनेछ । मेसिन किन्दा आएको कमिसनले चिल्ला राता कार चढ्ने छन् । पिपिईकाे कमाईंले भव्य पार्टी आयोजना हुनेछ । सेनिटाइजरको गन्धले बास्नादार अत्तर किन्लान । लकडाउनले केही थान लक्की नव करोडपति थपिने छन् । गिद्द र जुकाको बिगबिगी यत्रतत्र हुनेछ । समाज पूर्ण रुपमा परजीवी हुनेछ।
हाम्रो विपत्तिप्रतिको बुझाइमा नयाँ आयम थपिने छन् । हामी फाइदा र विलासिताका भोगी हुनेछौं । नाफादायक काममात्र गर्नेछौं । कुन कुन कुरा कुन विपत्तिमा आवश्यक हुन्छ, के किन्दा बढि फाइदा हुन्छ, त्यसको पहिल्यै अनुसूचि तयार हुनेछ । जमिन हल्लिदा छिट्टै पाल अर्डर हुनेछ । शरीरको तापक्रम ९९ नपुग्दै नयाँ नयाँ मेडिकल कीट आउनेछन् । केही मानिस खुसी हुनेछन् । केहीले यस्तै अवस्थामा करोड, अर्ब कमाउनेछन् । संकट आउँदा मौकामा चौका, छक्का हान्न एकसय एक तयार हुनेछन् ।
भोलिको नेपालमा कुनै चाडपर्व, रितिरिवाज आवश्यक पर्ने छैन । यी संकट, विपत्तिका घडिहरु चाडपर्व हुनेछन् । समाजमा कमिनसनखोरी पहिलो दर्जाको अब्बल पेशा हुनेछ । कमिसनका नयाँ नयाँ रुप देखिनेछन् । मानिस बुढा बा, आमा घरमा बसेको सुतेको, खाएको र पालेको कमिसन माग्नेछन् नभए वृद्ध भत्ता खोसाखोस गर्नेछन् ।
नेपालका विश्वविद्यालयमा शिक्षाका नयाँ कोर्सहरु ल्याइने छ । कमिसनशास्त्र, भ्रष्टाचारशास्त्र, हनुमानवादका नविनतम् पाठ्यक्रममा डिजाइन गरिनेछ । युवाको पहिलो रोजाइमा ती विषय पर्नेछन् । यी विषयका कक्षा कोठा भरिभराउ हुनेछन् । विद्यार्थी कक्षाका भुइँमा समेत बसेर पढ्नेछन् । किनकि यी विषयको स्कोप धेरै हुनेछ । यस्ता विषयका जनशक्तिको बजारमा ठूलो माग हुनेछ । विद्यार्थीमा यी विभिन्न शास्त्रमा विद्यावारीधि गर्ने होडबाजी चल्नेछ । सरकारले छानिछानि कमिसनशास्त्र, भ्रष्टाचारशास्त्र, हनुमानवाद लगायतका विज्ञलाई मन्त्री, प्रधानमन्त्रीका सल्लाहकारमा नियुक्त गर्नेछ ।
नेपाली सन्दर्भमा कोरोना पछिको खेल पुरानै हुनेछ । मैदान पुरानै हुनेछ । खेलाडी नयाँ थपिने छन् । कोचको सोच बिचार उहीँ पुरानै हुनेछ । दर्शकमा पुरानै मानसिकता हाबि हुनेछ । नीति नियम पुरानै हुनेछन् । नयाँ त नम्बरमात्र हुनेछ, ७७, ७८ र ९० त्यस्तै त्यस्तै ।
मैले मेरो व्यक्तिगत निराशा व्यक्त गरिरहँदा उता इजरायली लेखक युभल नोहा हरारीले आफ्नो दुरदर्शि लेख “कोरोना पछिको विश्व” मार्फत विश्वलाई केही नयाँ रोचक चित्र दिए । चित्र केहि रोचक र पेचिलाे थिए । मानिसको गोपनियतामाथि उनको ठूलो चिन्ता थियो । उनको भाव जर्ज अर्वेलले १९८४ मा लेखेको उपन्यासको अधिनायकवादी वाक्य “बिग ब्रदर इज वाचिङ यु” को झझल्को देखिने चित्र थियो । मानिस कसैको नियन्त्रणमा छ भन्नु हो ।
हरारीले लेखमार्फत चाइनाले जस्तो गोपनियता राखे मानिसको व्यक्तिगत रुचिको कुनै तुक नहुने । मानिस निरंकुश शासकको अधिनमा बसे उही कठपुतलीको अवस्था हुने चित्रण गरेका छन् । निराशा र आशा व्यक्त गर्दै हरारीले विश्व भाइचारा, सहयोग र मानवता र आपसी समझदारी बढाउन विश्वासलाई सुझाव दिएका छन्। आज कोरोना छ भोली अर्काे त्रास नहोला भन्न सकिन्न । यस्ता त्रास जित्न अन्तर्राष्ट्रिय स्तरबाट ऐक्यवद्धता र आपसी हितका लागि “म” नभइ “हामी” को साझा अवधारणा बढाइ सबैले ऐक्यबद्धता जनाउनु पर्छ ।
वास्तवमा अहिले पनि शक्तिशाली राष्ट्रमा प्रविधिले मानिसको पिछा गरेको हुन्छ । उसका हरेक क्रियाकलापलाई चियो गर्दै क्यामरामा कैद गरिएको हुन्छ । यसका पनि राम्रो नराम्रा दुबै पक्ष छन् । खैर विश्वका शक्ति सम्पन्न राष्ट्रमा त्यसको अभ्यास र प्रभाव देखिएला । उनीहरूका मानिसमा डरत्रास बढ्ला तर नेपाली सन्दर्भमा भने कोरोना पछिको वा आउने भविष्यमा खासै ठूलो असर देखिने छैन । नेपाली एउटा उखान छ “आए आँप, गए झटारो” भनेझैं भ्रष्टाचारमा लिप्त मानसिकता भएकोले, हामीलाई के को डर, के को लाज सरम ? काम पुरा भए राम्रै हुन्छ, नभए मिडिया आए फिर्ता दिने वा राजिनामा दिएर सुरक्षित बस्ने परिपाटी बनाएकै छन् । जसले गर्दा भोलि पल्टदेखि तनाव मुक्त हुन्छन् ।
पुनः नयाँ बाटो नयाँ रणनीति बुन्न हाम्रा नेता सिपालु छन्, नै । नेपाली राजनीतिकर्मी, नेताको अगाडि, हाम्रो अवस्थामा हरारीको गोपनियताको तर्कले कुनै काम गर्दैन । अर्को कुरा हाम्रोमा नाङ्गो नाच नाच्ने चलन व्याप्त छ । नेताका नाङ्गो नृत्य भनौ या ठूला ठूला किस्सा हाम्रै अगाडि छन् । ललिता निवास काण्डमा विष्णु पौडेलको जग्गा फिर्ता, गोकुल बाँस्कोटाको ७० करोडको मोलमोलाई, वाइडबडि काण्डलगायत अन्य धेरै भ्रष्टाचारका काण्ड आज कहिँकतै सुनिदैनन् । यिनले पदबाट राजिनामा दिएपछि सबै आरोपबाट मुक्त भए । सबैभन्दा सरल र सहज अहिले नेपाली राजनीतिको बाटो नै यही भएको छ ।
वास्तवमा नेपाली समाजमा हरारीले लेखेको जस्तो प्रभाव नहोला । हाम्रो भाषा, संस्कार, रहनसहन पश्चिमाको भन्दा धेरै फरक छ । त्यसकारण पनि हामीमा हरारीले भने जस्तो लक्षण नदेखिएला । तर हामीसँग विभिन्न कालखण्डमा राजनीतिक तथा प्राकृतिक आपत्त विपत्त पछि ठूलो हलचलबाट केहि नयाँ एवम् रोचक चित्र देखिएका छन् र भविष्यमा देखिने छन् ।
२००७ सालको आन्दोलनले राणाकालीन अधिनायकवादी शासनको अन्त्य भयो । देशमा प्रजातन्त्रको स्थापना भयो । राजाले पुनः शक्ति पाए भने नेपाली कांग्रेस पार्टीले राजनीतिक वृत्तमा नयाँ इतिहास रच्यो । पहिलोपटक देशले जननिर्वाचित प्रधानमन्त्री पायो । राज्यले नयाँ शासन मार्फत केही प्रशासनिक, राजनीतिक, आर्थिक परिवर्तन देखायो तर त्यो लामो टिक्न सकेन ।
२०१७ सालमा राज्यले पन्चायती व्यवस्था पायो । राजाले सम्पूर्ण शक्ति आफ्नो हातमा लिए । पन्चायती व्यवस्थाले पनि केही नयाँ तरङ देखायो निरङकुश शासनमार्फत जनताका राजनीतिक अधिकार आफ्नो पकडमा राखेर राजावादी प्रभुत्व कायम भयो । राजाको अगाडि, पछाडि हिड्ने छोटे राजाहरु जन्मे, मन्डलेको नकापमा । पन्चायती मन्डलेवादबाट समाजले व्याप्त दु:ख पायो । समस्या झेल्दै गुमराहमा बस्न बाध्य पारियो ।
२०४७ बाट केही नयाँ हकअधिकार प्राप्त भएपनि नेताको शक्ति मोह, नातावाद कुपावादले केही नयाँ समान्ति जन्माए पनि नेताहरुकै पुरातनवादी मानसिकताले आसेपासेलाई पोस्न बाहेक अरु काम भएन । २०६२–६३ को जनआन्दोलनले नेपाली राजनीतिको कायापलट भयो । राजसंस्थाको अन्त्य भयो । देशमा संघीय गणतन्त्रात्मक शासन पद्धतिको थालनी भयो । नयाँ संविधान बन्यो, प्रधानमन्त्री फेरिए तर समस्या पुरानै । खाने, खुवाउने र रजाइँ गर्ने ।
पछिल्लो विपत्ति, संकट नेपालीले देखेको, भोगेको २०७२ महाभुकम्प हो । भुकम्प पछिको नेपालको विषयमा विश्वलाई थाहा छ । २०७२ को भुकम्पले हाम्रो धरातल, हाम्रो अवस्था, नीति नियम र निकायको चित्र सबैमाझ उतारेको छ । हाम्रा नेता कस्ता थिए । कर्याकर्ताको भूमिका कस्तो थियोे । योजना कस्ताकस्ता थिए, के के भयो र के हुँदैछ त्यो पनि देखेका छौं । राहतमा कसले रजाइँ गरे त्यो पनि थाहा छ । अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग कता हरायो त्यो पनि थाहा छ । भलै भुकम्प पीडा बनेर आयो । धेरैको जिउ, धन लिएर गयो तर केहीलाई भने राम्रै दियो । कसैलाई नव करोडपति बनायो । दुई पांग्रेबाट चार पाग्रेमा बढुवा दियो । धेरैले घरका तला थपे । बैंक ब्यालेनस बडाए । अरु हिनामिनाको लेखाजोखा त हुँदै होला ।
अहिले कोरोना भाइसको कहरमा पनि हाम्रा नेताले भुकम्पकै दृश्य दोहार्याउँदै छन् । अत्यावश्यक माक्स, पिपिई लगायतका मेडिकल उपकरणमा घोटाला तथा कमिसनको घिनलाग्दो खेल खेल्दैछन् । संकटमा फाइदा खोज्ने घुस्याहा प्रवृत्तिबाट आजित नेपाली समाज आक्रान्त भएको छ । यस्तो संक्रमणकालीन अवस्थामा भ्रष्टाचार गर्नेबाट देश विकासको सपना देख्नु आम नेपाली जनताको भुल भएको छ ।
अन्त्यमा, विश्वका शक्तिशाली राष्ट्र कोरोना भाइरसविरुद्धको लडाइँमा छन् । यो संक्रमणकालीन स्थितिलाई शक्तिशाली राष्ट्रहरुले कोभिट–१९ विरुद्ध युद्धको संज्ञा दिएका छन् । हाम्रो स्थिति अलि फरक छ । जसोतसो कोरोनाको कृपाले हालसम्म त्यति क्षति भएको छैन । सबैभन्दा ठूलो, नेपालीको ज्यानमा हानी भएको छैन । तर विडम्बना भ्रष्टाचारी भाइरसले नेपालमा सिमा काटिसके । संकटमा लुट मच्चाएर, विपत्तिमा बितन्डा मच्चाएर । खैर, अहिले विश्वमा एउटा ठूलै संग्राम चलेको छ, कोरोन भाइरस भर्सेस् मानिस । युरोप अमेरिकतिर कोरोना हाबी हुँदैछ । हाम्रोमा भने भ्रष्टाचारीको पल्ला भारी छ । भ्रष्टाचारी र भ्रष्टाचारले अग्रता कायम गरकै छ ।
याे पनि:
