वैज्ञानिक खोज र अनुसन्धानमा आधारित पुस्तक ‘ग्रेट माइन्ड्स अन इन्डिया’ अर्थात् ‘पूर्वीय सभ्यता, विश्वविख्यात विद्वानहरुका दृष्टिमा’ एक किसिमको अभूतपूर्व र कोशेढुंगारूपी प्रकाशन भएर उभिएको छ, ऋषिमुनीको ज्ञानको उदार व्याख्या मुटुमा सजाएर।

यस किताबले उठाएको अनौठो परिप्रेक्ष्यका लागि व्यापक रूपमा यसको चर्चा हुने गरेको छ। यो किताबले धेरै व्यक्तिहरुको होस उडाएको छ, पूर्वीय सभ्यतालाई माया गर्ने तर चाल नपाएकाहरुको र अर्कोतर्फ वैदिक ज्ञानको खेदो खन्ने झुण्डको पनि यसले मुख टाली दिएको छ।

शिलोङ, मेघालय (भारत)का एक प्रतिष्ठित अनुसन्धान विद्वान सलिल गेवालीले अनेकौँ वर्ष लगाएर सङ्कलन गरेका विश्वविख्यात महान वैज्ञानिक तथा विशिष्ट व्यक्तिहरुको विशुद्ध भनाइ र व्याख्यानद्वारा यो किताब भरिएको छ। यो पुस्तकले भारतवर्षको पुरातन ज्ञानको प्रशंसा गरेको छ, विश्वव्यापी बौद्धिक दिग्गजहरूको गहिरो उद्धरण र विचारहरूको खोजी गर्दै। यो महान किताबको यात्रा एक विस्तृत अनुसन्धान प्रयासबाट सुरु भएको थियो, सुरुमा सन् १९९८ मा जेरोक्स ढाँचामा प्रकाशित भएर।

यसको पृष्ठहरूमा, पाठकहरूले तर्कसंगत विश्वका महान चिन्तकहरू, लेखकहरूजस्तै भोल्टेयर, फ्रेडरिक हेगेल, जे गोएथे र त्यसभन्दा बाहिरका वैज्ञानिक अल्बर्ट आइन्स्टाइन र एचजी वेल्सजस्ता आधुनिक व्यक्तित्वहरूलगायतका राजनीतिज्ञहरूबाट पूर्वीय शास्त्रीय ज्ञान र आध्यात्मिक अन्तर्दृष्टिको लागि गरिमामय श्रद्धाअर्पण भेट्छन्। यी महान व्यक्तिहरुले वैदिक सभ्यताप्रति उच्च प्रशंसामात्र जताएका छैनन् तर भारतवर्षको अतुलनीय बुद्धिमत्तामा थप अन्वेषणलाई प्रोत्साहन पनि गरेका छन्।

यी कुराहरु आधुनिक मेकालय शिक्षामा ज्ञान प्राप्त गरेका पूर्वीय बुद्धिमानहरुलाई बिल्कुलै अपाच्य छ। र, वैदिक सभ्यतालाई होच्याउन खोज्ने आधुनिक पश्चिमा विद्वान र उनीहरुका अनुचरहरुको त कुरै भएन।

त्यसैले धेरै मानिसहरुलाई यो किताबले एक चुनौती प्रस्तुत गरेको छ, जसलाई न उनीहरु नकार्न न स्वीकार्न। तर, वैदिक सभ्यतालाई माया गर्ने, आफ्नो पुर्खाहरुको ज्ञान जसोतसो अंगिकार गर्न खोज्नेहरुलाई यो पुस्तक बरदान हो, मरुभूमिमा भट्किएको मानिसले पानी भेट्टाएजस्तो, यसले नयाँ ऊर्जा संचार गर्छ ती मानिसहरुको नसा-नसामा।

ह्युस्टन, टेक्सासका नासाका प्रख्यात वैज्ञानिक डा. एभी मुरली र केन्सिङ्टन, क्यालिफोर्नियाकी सुसान स्ट्रेबद्वारा सम्पादन गरिएको यस पुस्तकले १८ भाषाहरूमा अनुवादित भएर भाषिक सीमाहरू पनि पार गरेको छ। धेरै शैक्षिक संस्थाहरूद्वारा पाठ्यपुस्तकको रूपमा यसको मान्यताले आधुनिक विज्ञान र गणितदेखि भाषाविज्ञान र मनोविज्ञानसम्म विभिन्न क्षेत्रहरूको प्रगतिमा भारतवर्षको निर्णायक भूमिकामा प्रकाश पार्नको लागि महत्त्वपूर्ण योगदानको सङ्केत गर्दछ, मुख्यधाराको शैक्षिक साहित्यमा प्रायः बेवास्ता गरिएको कथा बोल्छ यस पुस्तकले।

कुनैबेला, भारतवर्षको सांस्कृतिक र आध्यात्मिक प्रभाव धेरै टाढासम्म फैलिएको थियो, जसले कार्ल जंगजस्ता मनोवैज्ञानिकहरूदेखि लिएर टी.एस. इलियट र राजनीतिज्ञहरूजस्तै ग्रिसकी रानी फ्रेडरिका, डा. ए.पी.जे. अब्दुल कलामसम्ममा अमिट छाप छोडेको थियो। यदि त्यस्तो नभएको भए ज्यामिती सिक्न पाइथागोरस गङ्गा किनारमा आउने थिएनन् होला। यो कुरा फ्रेन्च इतिहासकार भोल्टेएरले भनेका छन्। सलिल गेवालीद्वारा सङ्कलन गरिएको, ‘ग्रेट माइन्ड्स अन इन्डिया’ले यसको कालातीत विरासतको लागि गहिरो प्रशंसालाई बढावा दिँदै, विश्वव्यापी दिग्गजहरूमा भारतको सांस्कृतिक सम्पदाको गहिरो प्रभावमा मनमोहक अन्तरदृष्टि प्रदान गर्दछ।

पुस्तकभरि, पाठकहरूले यी प्रख्यात व्यक्तित्वहरूबाट विचार-उत्तेजक उद्धरणहरू सामना गर्छन्, प्रत्येकले उपनिषदको बुद्धिमा सान्त्वना पाएको आर्थर शोपेनहाउरको भावनालाई प्रतिध्वनि गर्दछ। हेनरी डेभिड थोरोको वेदप्रतिको श्रद्धादेखि लिएर वेदान्तमा चेतनाको एर्विन श्रोडिङगरको चिन्तनसम्म, उनीहरूका शब्दहरू वैदिक दर्शनको गहिराइ र सार्वभौमिकतासँग जोडिएका छन्।

पुस्तकमा चित्रित प्रशंसापत्रहरूले वैदिक ऋषिमुनिहरुको बुद्धिमत्ताको व्यापक मान्यतालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ, जसले पूर्व र पश्चिम बिचको खाडललाई कम गर्दछ। रोबर्ट माल्डोनाडोको भारतको आध्यात्मिक ज्ञानको मान्यतादेखि लिएर तर्कसंगत विचारमा यसको गहिरो प्रभावको लागि डा. क्यारोलिन डी. हाइजिङको प्रशंसासम्म, प्रत्येक परिप्रेक्ष्यले द्रूत रूपमा परिवर्तन भइरहेको संसारमा वैदिक ज्ञानको कालातीत सान्दर्भिकतालाई जोड दिन्छ।

संक्षेपमा, ‘पूर्वीय सभ्यता, विश्वविख्यात विद्वानहरुका दृष्टिमा’ पुस्तकले विश्वव्यापी मञ्चमा वैदिक विचारको गहिरो प्रभावलाई प्रकाश पार्ने दियोको रूपमा काम गर्दछ। प्रख्यात विद्वानहरू र बुद्धिजीवीहरूबाट अन्तर्दृष्टिहरूको संकलनले भारतवर्षको स्थायी विरासत र मानवताको सामूहिक ज्ञान तथा समझमा यसको अमूल्य योगदानको प्रमाणको रूपमा कार्य गर्दछ।

यी पृष्ठहरूमार्फत, पाठकहरू ज्ञानको यात्रामा जान्छन्, कालातीत ज्ञानको पुन: खोजी गर्दै जसले संसारभरिका मानिसहरुलाई ‘बसुधैव कुटुम्बकम्’को सूत्रमा जोड्छ र मानवमात्रलाई स्वस्थ, शान्त, आनन्दित तथा समृद्ध जीवन बनाउन कालजयी प्रेरणा दिन्छ।

यो किताब पढ्दा कतै-कतै ऋषिमुनीहरुसँग संसर्ग भएको जस्तो भान हुन्छ, अनायासै शरीरमा रोमान्च र शिंहरण हुन्छ, मानौँ कतै ऋषिहरुको कृपा प्राप्त भएको छ या भगवानसँग नै योग भइरहेको छ। यो किताबको प्रशंसा जति गरे पनि मेरो मन अघाउँदैन। यो पुस्तक यस्तो सेतु बनोस् जसले पूर्वीय ज्ञान र पश्चिमी विज्ञानलाई मिलाएर नयाँ युगको सुरुवात गरोस् जसले गर्दा संसारभरिका मानिसहरुको सर्वांगीण उन्नति होस् र सबैले वैदिक सभ्यताको जस्तै शान्त, आनन्दपूर्ण र सफल जीवन जीउन सकून्। ॐ तत्सत् ब्रह्मणे नमः

(लेखक गुरुदेव स्वामी चन्द्रेशका चेला हुन्। लेखकलाई sanepalese3@gmail.comमा सम्पर्क गर्न सकिन्छ।)