भारतीय प्रधानमन्त्री आएर बुद्ध जन्मिएको देश नेपाल नै हो भनेर यस यथार्थलाई पुनःप्रमाणित गरिदेलान् भनेर पर्खिबस्नु परेन।
गौतम बुद्ध नेपालमा जन्मेका हुन् भन्नु बेठीक होइन, किनकि यो आफैंमा तथ्य हो। वर्तमान नेपाल (राज्य–राष्ट्र)को भूभागभित्र लुम्बिनी पर्दछ, जहाँ देवदहस्थित माइत जाने क्रममा मायादेवीले सिद्धार्थ गौतमलाई जन्माइन्। नेपालमा व्यापकता पाएको उद्घोष ‘बुद्ध वाज् बर्न इन नेपाल’ पनि आपत्तिजनक छैन, किनकि यो बुद्ध नेपालमा जन्मेको तथ्यको अंग्रेजी रूपान्तर हो।
तर प्रश्न उठ्छ, बुद्ध वाणीले सिकाएको सौम्य, करुणामय, सह–अनुभूतियुक्त अभिव्यक्तिको साटो किन यो उद्घोषमा आक्रोश मिसिएर आउने गर्छ? गीत, कविता, स्टिकर र ट्रक–आर्टमा ‘बुद्धको जन्मभूमि नेपाल’ भन्दा अलिकति राष्ट्रवाद नझल्कने होइन, साथै यसलाई कसैले हरण गर्न खोज्दै छ भन्ने मनोभाव पनि अन्तर्निहित देखिन्छ।
शाक्यमुनिको २५६५ वर्षअघि वैशाख पूर्णिमाको दिन जन्म हुनुले संसारमै मानवतामय ‘गैरधार्मिक’ दर्शन स्थापित भयो, जो लुम्बिनी र कपिलवस्तुबाट फैलिएर दक्षिणमा श्रीलंका र उत्तर तिब्बतसम्म पुग्यो। शाक्यमुनिको परिनिर्वाण नहुँदै आजको पाकिस्तान–अफगानिस्तानमा फैलिएको गान्धार राज्यमा बुद्धमार्गले जरो गाड्यो, र त्यहाँबाट महाचीनतर्फ फैलियो।
