देश धर्मनिरपेक्ष बने पनि शासकको धार्मिक मनोवृत्ति नफेरिंदा दलितहरूमाथि भेदभाव र उत्पीडन घटेको छैन।
नेपालमा भइरहेका सामाजिक आन्दोलनका प्रमुख दुई गन्तव्य छन्- पहिचान र आत्मसम्मान। गैरहिन्दू, गैरनेपालीभाषी तथा गैरपहाडीहरूको आन्दोलन पहिचानका लागि हो। त्यसलाई हाँक्ने काम आदिवासी जनजाति, मधेशी, मुस्लिम, ख्रीष्टियन लगायत समुदायले गर्दै आएका छन्। आत्मसम्मानको आन्दोलन चाहिं विशेष गरी दलित समुदायले गर्दै आएको छ।
संविधानले नै धर्मनिरपेक्ष राज्य घोषणा गरेकाले कतिपय गैरहिन्दूलाई पहिचानको आन्दोलनमा एक चरणको विजय मिलेको महसूस होला। तर, धर्मनिरपेक्षताले दलित आन्दोलन वा दलित मुक्तिको सवालमा चाहिं कत्तिको भूमिका खेल्यो त रु यो पनि विश्लेषणको पाटो हो।
दलितमाथि दमनको प्रमुख कारण हिन्दू धर्मग्रन्थमा उल्लिखित व्यवस्थाहरू रहेको हामीलाई थाहै छ। ती शास्त्रले जातीयताका आधारमा बनाएका नियमकै कारण हिन्दूबाट मात्र होइन, हिन्दूकरणमा परेका गैरहिन्दू समुदायबाट समेत दलितहरू प्रताडित हुन पुगे। कलाकौशलको धनी अनि सिर्जनशील समुदायलाई मानवताको दर्जामा समेत नराख्ने हिन्दू धर्मको छत्रछायामा दलित-मुक्ति असम्भव रहेको तर्क भारतीय दलित-मुक्तिका मसिहा भीमराव अम्बेडकरले प्रस्तुत गरेका थिए।
