'म क्यान्सरबाट पीडित छु भन्ने थाहा पाउनेबित्तिकै मेरो दिमागमा केही समय सन्नाटा छायाे। तर एकैछिनपछि मैले साेच्न थालें कि जसरी हुन्छ, मैले याे समस्याबाट छुटकारा पाउनैपर्छ। त्यसपछि मैले आफूभित्र भएकाे आत्मविश्वासलाई बढाउन थालें।'

---

क्यान्सर पीडित भएपछि मनमा खेलेका कुरालाई सुनाउँछिन्, दिल्लीसँग जोडिएको गाजियाबाद क्षेत्रमा बस्ने अनिता शर्मा।

आफूलाई स्तनक्यान्सर भएको थाहा पाएपछि उनी एकैछिन त झस्किइन्। उनका अनसार परिवारकाे हालत त झनै खराब थियाे।

परिवारसँग आफ्नाे अवस्थापछि उनले निर्णय गरिन् कि राेगबाट हार नमान्ने। त्यसपछि एक सातापछि अप्रेशन भयाे। र, उनले त्याे कहिल्यै आफूमाथि हाबी दिइनन् कि उनी क्यान्सबाट पीडित छिन्।

अनिताको सन् २०१३ मा शल्यक्रिया गरिएको थियो। अहिले उनी सामान्य जीवन यापन गरिरहेकी छन्। उनले मानिसहरूलाई सकारात्मक सोच कायम राख्न पनि उत्प्रेरित गरिरहेकी छिन्।

उनी नियमित व्यायाम मात्र गर्दिनन्, मानिसहरूलाई योग र ध्यान पनि सिकाउँछिन्।

याेगा र ध्यानकाे महत्व

अनिता शर्माको इच्छाशक्तिले उनलाई कहिल्यै कमजोर हुन दिएन। तिनलाई आफ्नो रोग चुनौतीपूर्ण छ भनेर थाह थियो तर आफ्नो विश्वासले गर्दा नै उनले राेगलाई पार गरिन्।

आफूलाई विश्वास गर्ने हो भने शारीरिक र मानसिक रुपमा बलियो बन्न सकिने विज्ञहरुको विश्वास छ।

मिसिसिपी स्टेट युनिभर्सिटीको डिपार्टमेन्ट अफ एक्सरसाइज फिजियोलोजीका डा. जाचरी एम गिलेनका अनुसार आत्मविश्वासले आफूलाई उत्प्रेरित गर्न मद्दत गर्छ र यसले सकारात्मक प्रभाव पार्छ।

डा. जाचरी एम गिलेनलेका अनुसार यसले एपिनेफ्रिन, एड्रेनालाईन र नोरएड्रेनालिन हर्मोनको स्तरमा ठूलो वृद्धि गराउँछ।

उनी भन्छन्, 'पूर्ण आत्मविश्वासका साथ यसो गर्नुभयो भने मांसपेशीको शक्तिमा उल्लेखनीय वृद्धि गर्न सकिन्छ। यो खेलाडीहरूको शक्तिको वास्तविक रहस्य हो।'

सकारात्मक सोच र आत्मविश्वास जरूरी छ

जाचरी एम गिलेनका अनुसार मांसपेशीहरू शरीरको आवश्यकताअनुसार आफ्नो भूमिका निर्धारण गर्न सक्षम हुन्छन्। औसत मानिस एक एथलीट को रूप मा शानदार प्रदर्शन गर्न सक्दैन, तर त्यो बलियो हुन सक्छ र लगातार आफ्नो प्रदर्शन सुधार गर्न सक्छ। साथै, सकारात्मक सोचले पनि तपाईंलाई आफ्नो लक्ष्यमा ध्यान केन्द्रित गर्न मद्दत गर्छ।

जुन कुरा अनिता शर्माको सन्दर्भमा पनि स्पष्ट हुन्छ। उपचारको क्रममा उनको दाहिने हातमा चोट लागेको थियो।

अनिता भन्छिन्, 'सुरुमा त यो हातले कुनै पनि काम गर्न सक्दिनँ भन्ने लागेको थियो। तर तिनले आशा त्यागेनन् र बिस्तारै यी औंलाहरू चलाउँदै गइन्। अब चाहे त्यो आटा गाँस्न होस् वा कुनै पनि तौलको वस्तु उचाल्न होस्, यी औंलाहरू कुटिल भए तापनि उनीहरूलाई दैनिक काममा कुनै समस्या हुँदैन।'

कहिल्यै असहाय महसुस नगर्नुहोस्

अनिताको विचारमा कुनै पनि परिस्थितिमा मानिसले आफूलाई असहाय ठान्नु हुँदैन र आफूमाथि विश्वास गर्नु नै सबैभन्दा ठूलो शक्ति हो। यही कारण हो कि अप्रेसन पछि पनि उनलाई पूर्ण रुपमा ओछ्यानमा सुत्न मन लागेन।

जुलाई २०१३ मा अनितालाई स्तन क्यान्सर भएको पत्ता लाग्यो र त्यसको एक हप्तापछि उनको शल्यक्रिया गरियो। अप्रेसन भएको भोलिपल्टदेखि नै उनले शौचालय जानका लागि कसैको सहयोग समेत लिएकी थिइनन्।

उनी मात्र सकारात्मक साेच्छिन्।

उनका अनुसार व्यायामले शरीरलाई बलियो बनाउँछ र सकारात्मक सोचले मानसिक शक्ति बढाउँछ र हरेक कठिनाई वा चुनौती यसको अगाडि सानो देखिन थाल्छ।

मनोचिकित्सामा व्यायाम पनि प्रभावकारी हुन्छ

विज्ञहरूका अनुसार मानसिक रोगको समस्या धेरै गम्भीर छैन भने योग र व्यायामको सहायताले यसलाई धेरै हदसम्म नियन्त्रण गर्न सकिन्छ।

देहरादुनस्थित सरकारी दून मेडिकल कलेजका वरिष्ठ मनोचिकित्सक डा. जेएस बिष्टले भने, 'शारीरिक तन्दुरुस्तीले मांसपेशीलाई बलियो बनाएर शारीरिक क्षमता बढाउने मात्र होइन, मानसिक स्वास्थ्यका दृष्टिले पनि यो निकै महत्वपूर्ण साबित हुन्छ।'

नर्भसनेस, डिप्रेसन, एन्जाइटीजस्ता मानसिक समस्याबाट मुक्त हुन नियमित व्यायामभन्दा राम्रो अरु केही हुन नसक्ने उनी बताउँछन्। 

कुन व्यायाम राम्रो हुन्छ?

डा. जेएस विष्ट मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यलाई छुट्टाछुट्टै हेर्न नमिल्ने र यसमा आत्मविश्वासले पनि महत्वपूर्ण भूमिका खेल्ने बताउँछन्।

विश्व स्वास्थ्य संगठनको परिभाषामा दुवैलाई एकअर्काका परिपूरक मानिएको छ।

उनी भन्छन्, 'धेरै मनोचिकित्सकले आफ्ना बिरामीलाई औषधिसँगै नियमित व्यायाम गर्न सल्लाह दिन्छन् किनभने शारीरिक रूपमा सक्रिय व्यक्तिहरूलाई मानसिक चुनौतीहरू पार गर्न सजिलो हुन्छ।'

व्यक्ति जुनसुकै उमेरको भए तापनि उनीहरूले व्यायाम गर्नैपर्ने उनी बताउँछिन्।

जाचरी एम गिलेन भन्छन्, 'यदि तपाईंमा आत्मविश्वास छ भने, तपाईं आफ्नो मांसपेशीलाई बलियो बनाउन सक्नुहुन्छ र व्यायामको मद्दतले एथलीट जस्तो शक्ति प्राप्त गर्न सक्नुहुन्छ। तर अति आत्मविश्वासबाट बच्नु पनि निकै जरुरी छ।'

उनका अनुसार व्यायाम गर्दा एकदमै सहजसँग गर्नुपर्छ। र, कसरत गरिसकेपछि तुरून्तै प्राेटिन खानेकुरा खानुपर्छ। बीबीसीकाे सहयाेगमा