नेपाली काष्ठकारिगरी काठमाडौं उपत्यकाका तीनवटै सहरको गौरव मानिन्छन्। यी काष्ठकारिगरी खासगरि नेपाल र नेपालीका लागि गौरवशाली गरिमाका संवाहक पनि बनेका छन्। यस गरिमाको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि लिच्छविकालीन सभ्यतासित जोडिएको पाइन्छ। यसको प्रत्यक्ष प्रामाणिक इतिहास विश्वविख्यात चाँगुनारायणको मन्दिर हो। जुन भक्तपुर जिल्लाको उत्तरपश्चिममा छ। यो मन्दिरमा जडित काष्ठकारीपूर्ण झ्यालढोका, टुँडाल र अनेक प्रकारका चित्रकारी आँखीझ्याल खासगरि बाह्य पर्यटकका आँखामा गढ्ने गरेका छन्।
नेपाली काष्ठकारिगरी सहरकै गौरवशाली गरिमाका संवाहक बनेको छ। यो गरिमाको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि लिच्छविकालीन सभ्यतासित जोडिएको छ। यसको प्रत्यक्ष प्रामाणिक इतिहास भक्तपुर जिल्लाको उत्तरपश्चिममा रहेको विश्वविख्यात चाँगुनारायणको मन्दिर रहेको छ। यो मन्दिरमा जडित काष्ठकारीपूर्ण झ्यालढोका, टुँडाल, अनेक प्रकारको चित्रकारी आँखीझ्याल रहेका छन्। संस्कृत वाङ्मयमा चाँगुनारायणलाई चम्पक नारायण भनिन्छ। तत्कालीन अवस्थामा चाँगुनारायण स्थानमा चाँपको घना जंगल थियो। चम्पक वर्तमान नेपाली वाङमयमा चाँप नै हो। चाँप शब्द लिच्छवि भाषाबाटै हाम्रो वाङमङ नेपालीमा प्रवेश भएको थियो।
भनिन्छ, चाँपको काठ नितान्त कमलो हुन्छ। काष्ठकारिगरी गर्नेका लागि अत्यन्त नै उपयुक्त आधार वस्तु। काष्ठकारिगरी भन्नु काठमा बुट्टा कुँदेर कलावस्तु बचाउनु नै त हुँदो हो। मात्र चाँपको काठलाई पानीले जोगाउन पर्नै हुन्छ। झरी पानीले यसलाई भसक्कै निमित्यान्न पार्दो हुन्छ। कमलो काठमा बुट्टागरी सुगम पर्दो हुन्छ। उत्तम वस्तु भएरै चाँपलाई काठका राजा भनिन्छ। मेरै जीवनकालमा भक्तपुर, ललितपुर, कान्तिपुरका मन्दिर र अरू कलावस्तु संग्रहालयमा चाँपका काष्ठकारिगरी यथावत् रहेका छन्। काष्ठकारीपूर्ण कलावस्तुहरू बनेपा, धुलिखेल, खोपासी, पनौती, डोटी, सिलगढी दार्जीलिङका मन्दिरहरूमा पनि देखेको हुँ। जंगबहादुरका भाइ धीरशमशेरले त झन्डै भक्तपुरका पाँचतले, ललितपुरको बगलामुखी जस्तै कलाकृतिपूर्ण भव्य मन्दिर धीरधामै बनाउन लगाएको रहेछ। नेपाली मौलिक कलाशैलीमा धीरधाम अझै अध्यावधिक तन्दुरुस्त छ। नेपाल राज्यको अमित सांस्कृतिक सीमा स्तम्भको प्रतिमूर्ति झैं लाग्छ हाम्रो सांस्कृतिक स्तम्भ समान त्यो।
