बाल्यकालको समयमा सायदै, नेपालबारे जान्दैनथ्यौं। नेपाल कहाँ छ? त्यहाँ को बस्छ होला? कस्तो होला त्यो नेपाल?, मेरो जिज्ञासा। जन्मभूमि म्यानमारको परिवेश सँगसँगै, हामी नेपाली भाषा, संस्कार र संस्कृति सिकिरहेका हुन्थ्यौं। बेलाबेला म, आफ्ना प्रश्नहरुबीच उभिन्थेँ।

वर्षौं पहिले सपनाका पोकासँगै मेरा पुर्खाहरू नेपालबाट भारतको मणिपुर हुँदै, बर्माको अनेकौं गाउँ–ठाउँमा पुगे। ऐरावती किनारा हुँदै, पशुपालन र कृषि खेतीका लागि मलिलो जग्गाको अभिलाषामा वन, जंगल भएका ठाउँहरू खोज्दै पुर्खाहरू श्यान प्रान्त टाँउजीसम्म आइपुग्नु भो। बर्मा आगमनसँगै मेरो परिचयमा बर्मेली नेपालीको उपमा थपियो। आजको दिनसम्म नेपाल र नेपालीबारे कतिपय इतिहास र वर्तमान अवस्था जाने पनि त्यो अतितको बालापनले घोचिरहन्छ।

म बर्माको सरकारी स्कुलमा पढ्थे। मेरो स्कुल छुट्टी हुँदा, तीन महिना 'बसन्त मातृ शिक्षा (नेपाली) पाठशालामा' नेपाली पुस्तक पढाइ हुन्थ्यो। पाठशाला पुग्दा कखरा सँगै पाखा–पखेरा, हिमाल, पहाड, तराई, कला, संस्कृति, नेपाली जाति, भाषा र धर्मका बारेमा जीवन उपयोगी कुरा सिक्ने अवसर पाएँ। ऊ बेला म अन्यौलमा हुन्थेँ। यी कुराहरु किन पढिरहेका छौं? के यी विषयहरु हाम्रा लागि चाहिने हुन्? बर्मामा बसे पनि बर्मा बोल्न र पढ्न जाने पुग्दैनथ्यो र? यस्ता खल्ला सोचहरूमा म रूमलिन्थे। मेरा बर्मेली साथीहरू स्कुल छुट्टीको तीन महिना स्वतन्त्र भएर खेल्दै, डुल्दै रमाउँथेँ। हामीहरू भने फेरि पाठशाला पुगेर नेपाली कखरा पढ्नुपर्ने।

हिमाल के हो? पहाड कहाँ छ? तराईमा को बस्छ? भाषा, कला र धर्मले के सिकाउँछ? केही थाहा थिएन। म बर्मिज नेपाली संस्कारमा हुर्किए पनि पुस्तकमा पढेका, देखेका कतिपय शब्द र दृश्यहरु नयाँ–नयाँ लाग्थे। बर्मामा हाम्रो नेपाली जनजीवनमा आफ्नै छुट्टै शिक्षाको मुहान छ। त्यो शिक्षा र संस्कार दुःखै–दुःखका बिचमा पनि जोगाइ राखिएको छ। म सम्झन्छु, नेपाली पाठशालाले नेपाली भएर बाँच्न सिकायो। मैले बीर गोर्खा अथात् सुन्दर नेपाल र मेरो पुर्खाको गौरबका बारेमा त्यहीँबाट जान्न थाले।

त्यस समयमा मेरो परिवार र नेपालबीचको साइनोबारे अन्यौलमा भएको बुबा सनाउनुहुन्छ। उहाँलाई हजुरबाले गाउँको नाम र पुर्खाबारे कहिलेकाहीँ मात्रै बताउनु हुन्थ्यो रे। हजुरबा नेपालमै जन्मिनुभयो। बाध्यताले प्रवासी बन्नुभयो र यतै बसोबास थालेपछि, मेरो पुस्तासम्म यतै रमाएको छ। अहिले हजुरबा हुनुहुन्न।

म सानो हुँदा बुबाले नेपालका आफन्तलाई चिठी लेखेको कतै–कतै याद छ। सायद, उहाँलाई आफन्त चिन्ने रहर जागेर, होला। महिनौपछि, बुबाले पठाएको चिठी आफन्तसम्म पुगेछ। त्यो चिठी पाएसँगै नेपालका मेरा आफन्तहरुको खुसीमा आँखाभरी आँसु बगेको, उहाँहरु अहिले  सुनाउनुहुन्छ। मेरो पुख्यौली भूमि भार्से गाउँ पश्चिम नेपालको गुल्मीमा पर्दोरहेछ। मेरो परिवार र आफन्त (नेपाल) सँग अहिले नियमित सम्पर्क हुन्छ।

नेपालसँग सम्पर्कमा जोडिएपछि, हाम्रो परिवारमा नयाँ खुसी पलाएको आभाष भयो। मेरा आफन्त पनि नेपालमा हुनुहुन्छ? म पनि कुनै बेला नेपाल पुग्नेछु। यी जवाफ आफैं पाउँथे। फुपूहरू नेपाल डुलेर फर्किनुभयो। उहाँहरू फर्किएपछि थुप्रै नयाँ कुराहरु सुनाउनु हुन्थ्यो। पुर्खाको देशको बयान सुन्दा, मनमा नेपाल पुग्ने आगो दन्कियो। हुनत, अहिलेसम्म म पुगेकी छैन। तर, सपनाको दुनियाँमा चाडै पुग्ने मेरो अठोट र विश्वास छ। यात्रा मेरो जीवनको अर्को पाटो हो। यात्रा भन्दा म हुरूक्कै हुन्छु। मलाई नयाँ–नयाँ ठाउँहरू डुल्न र रमाउन मन लाग्छ। यदि हुँदा पनि नेपालका पाखा, पखेरा र हिमालसम्म पुग्ने लक्षमा संर्घषरत छु। सामाजिक सञ्जालमा देखिएका कतिपय तस्बिरहरूले त मेरो मोवाईल नै भरिएको छ। चित्र–चित्र मेरो मनमा टाँसिएका छन्।

बालापनमा पाठशाला पुग्दा ‘सयौं थुगाँ फूलका हामी एउटै माला नेपाली’  यो गीत सयौं पटक मन र मस्तिष्कबाट सुनेको छु। आफूलाई नेपाली मालाको एउटा थुँगा सम्झिन्थे र सम्झिरहेको हुन्छु। गीतले नेपालीदेखि बर्मासम्म छरिएर रहेका नेपाली मुटुहरुलाई छोएको छ। भाषा, कला र संस्कृतिको म निकै सोखिन हुँ। मातृभाषा नेपालीसँगै राष्ट्रिय भाषा बर्मिज, अन्तर्राष्ट्रिय अंग्रेजी भाषा, हिन्दी, जापानी, कोरियन भाषाप्रति मेरो औधी रूचि छ। यी भाषाहरु कता–कता बोल्ने प्रयास गरिरहेको हुन्छु। मलाई नेपाली साहित्य मनपर्छ। पहिले–पहिले कविताहरु पनि लेख्थेँ। अहिले अरूले लेखेका पढ्छु।

कहिलेकाहीँ सोच्छु, ‘नेपाल जान भिसा लगाउनुपर्ने बाध्यता किन छ? हाम्रो आफ्नै पुर्खाको भूमि होइन र? हाम्रा लागि नेपाल के अर्कै देश हो र?’ यी त मेरा मनोवाद हुन्। वास्तविकता फरक रहेछ। हुनत, हरेक देशको आफ्नै कानुन हुन्छ। नेपाल–बर्माका पनि आफ्नै कानुन छन्। भूगोलको दुरीमा टाढा भए पनि नेपाल नदेखेका म जस्ताहरुलाई नेपाल, नेपाली भाषा, कला, धर्म र संस्कृतिको खुब माया लाग्दोरहेछ।

नेपाली पहिचान सायद हाम्रो जीवन्त बाँच्ने आधार पनि होला। जन्मभूमि बर्माका पनि आफ्नै कथाहरू छन्। फराकिलो र फरक पहिचान भएको देश हो, बर्मा। यहीँ मुलुकमा मेरा पुर्खाहरुको इतिहास पनि निकै गर्वलाग्दो छ।

कहिलेकाहीँ यस्तो लाग्छ, कि पुर्खाको बीरताले मेरो समाज बाँचिरहेको छ। सीमाना र दुरीले टाढा भए पनि रगतको नाता आत्मीय हुँदोरहेछ। नेपालमा भूकम्पको धक्का लाग्दा, हाम्रा मुटुहरु हल्लिएका हुन्थे। नेपालसँग पुर्खाको नाता हुँदैनथ्यो भने, मनहरु पनि दुख्दैनथे, होला। सानो हुँदा नेपाली पोसाकमा फोटो खिचाइ मेरा बुबाले ‘नेपालका आफन्तलाई हामीले नेपालीपन भुलेका छैनौं है’ भनेर पठाएको सन्देशले अहिले मुटु पोल्छ। बल्ल बुझेँ, त्यो फोटोको कति ठूलो अर्थ रहेछ।

मान्छे फेरिन सक्छ, भाषा, कला पनि फेरिएला, तर इतिहास फेरिँदैन। बर्मेली नेपालीहरुको इतिहास उचो छ। बुबा, आमा र गुरुले यहीँ सिकाउनु भयो। आज पशुपतिनाथ मन्दिर, बुद्धभूमि लुम्बिनी, सगरमाथा चुचुरो, पोखरा फेवाताल, गुल्मी भार्से, रंगीन रारा, बीर गोर्खालीका बारेमा थुप्रै गर्व लाग्दा इतिहास सुनेका, पढेका र देखेका छौं।

संसार जतिसुकै फराकिलो बने पनि नेट र इन्टरनेटको दुनियाँले नजिक–नजिक बनायो। यी यस्ता कुराहरुले नै होला, मेरो नेपाल टेक्ने रहरले सीमा नाघिसकेको छ। म नेपाल पुग्छु र पुर्खाको देश नेपाल डुल्छु। र गाउछुँ ‘म त नेपालको माया गर्ने छोरी, मलाई म जस्तै माया चाहिन्छ।।

जय बर्मा, जय गोर्खा, जय नेपाल...