‘अमेरिकाले संसारको सुरक्षाको ठेक्का लिएर धेरै लडाइँ लड्यो । धेरै धनजनको क्षति गर्यो । म त्यस्तो हुन दिन्न । त्यसमा पनि मध्यपूर्वको लडाईं त अमेरिकालाई संलग्नै हुन दिन्न ।'
अमेरिकाको ४७औं राष्ट्रपतिको उम्मेद्वार हुँदा डोनल्ड ट्रम्पले यही वाचा गरे ।जनताले पनि पत्याएर मत दिए । कलेज इलेक्ट्रोल मतको बहुमत मात्र हैन, लोकप्रिय मतकै पनि बहुमत दिए । गाढा नीला राज्यहरूको नीलो रङ उड्यो र फिक्का भए । सारा बैजनी राज्यहरू पनि राता भए ।
लगभग सारा असम्भव नै सम्भव भयो । रिपब्लिकन राष्ट्रपति उम्मेद्वारले चुनाव जित्दा यस्तो हुनु लगभग असम्भव नै हुन्छ अमेरिकामा । यसपटक ट्रम्पलेत्यही असमम्भवलाई सम्भव बनाएर चुनाव जिते ।
तर, चुनावी वाचा यथार्थमा परिणत भएन । ‘शान्ति निर्माता’ हुने वाचा गर्दै ह्वाइट हाउस प्रवेश गरेको १५२औं दिनमै ट्रम्पले आफ्नो वाचा तोडे र इरानमाथि हवाई आक्रमणको आदेश दिए । इरानका तीन महत्वपूर्ण आणविक केन्द्रहरूमाथि बम वर्षा भयो ।
लगतै हवाइट हाउसबाट राष्ट्रपति ट्रम्पले इरानको आणविक केन्द्रहरू ध्वस्त भएको र अमेरिकाको विजय भएको घोषणा गरे । तर, अहिले अमेरिकी गुप्तचर संस्थाहरूको मूल्याङ्कनमा त्यस्तो नभएको प्रारम्भिक मूल्यांकन बाहिर आएको छ । यसबाट राष्ट्रपति ट्रम्पको रिसको पारो बढेको छ ।
इरानले यो अमेरिकी आक्रमणलाई आफ्नो सार्वभौमिकतामाथिको आक्रमण भएको र त्यसको रक्षा गर्ने सबै उपाय अपनाउने बतायो । त्यसको अर्को दिन, कतारमा रहेको अमेरिकी सैन्य अखडामा उतिकै संख्यामा बम हानेर जवाफी आक्रमण नै दियो । यही बीचमा इजरायल र इरानबीचको हानाहान जारी रह्यो । यो हानाहानमा इजरायलको पल्ला केही भारी जस्तो देखिए पनि इरानलाई कम आँक्न नसकिने आँकलन गरियो ।
खासगरी कतारस्थित अमेरिकी सैनिक अखडामाथि भएको इरानी आक्रमणपछि राष्ट्रपति ट्रम्प केही गम्भीर देखिए । उनका लागि यो आक्रमण अप्रत्यासित थियो । त्यसपछि उनले इजरायललाई युद्धविरामका लागि तयार बनाएर कतारमार्फत् इरानलाई पनि युद्धविरामको प्रस्ताव गरे । इरानले इजरायल युद्धविरामका लागि तयार छ भने आफू पनि तयार रहेको सन्देश दियो । त्यसपछि ट्रम्पले युद्धविरामो घोषणा गरे । तर, त्यसपछि पनि एक सरो आक्रमण-प्रत्याक्रमण भयो । अहिले भने त्यो क्रम रोकिएको छ ।
युद्धमा संलग्न तीनै पक्षले आआफ्नो 'विजय' भएको दावी गरेका छन् । यद्यपि, यसमा कसैको पनि एकतर्फी विजय भएको छैन । तीनै पक्षले केही न केही हारेका छन् र त्यही मात्रामा पाठ पनि सिकेका छन् ।
अहिलेको विजय भनेको इजरायल र इरान युद्धविरामका लागि तयार हुनु हो । यसबाट मध्यपूर्वमा सल्केको युद्धको झिल्को तत्कालका लागि भिजेको छ । यसबाट युद्धमा संलग्न पक्षहरूलाई त राहत मिलेकै छ, सारा विश्वले पनि सम्भावित तेस्रो विश्वयुद्ध टरेकोमा शान्तिको श्वास फेरेको छ ।
यो एक खुला सत्य हो कि जहाँ इजरायल प्रत्यक्ष रूपमा लडाईं लडिरहेको हुन्छ, त्यो लडाईंमा अमेरिका पनि अप्रत्यक्ष रूपमा युद्धमा नै हुन्छ । अमेरिका सुरूदेखि नै बिना शर्त इजरायलको पछाडि सत्तिसालझै उभिदै आएको छ । यसको पछाडि कुनै बनेका अनि कुनै बनाइएका एक हैन, अनेक कारण छन् । हुँदाहुँदा त यसको प्रभाव अमेरिकी राजनीतिको जोडघटाउमै परिरहेको छ । चुनाव जित्न इजरायलको पक्ष लिनैपर्ने बाध्यता छ । अमेरिकी राजनीतिको यहीआन्तरिक डाइनामिक्सले पनि अमेरिका वर्षौदेखि मध्यपूर्वमा नराम्ररी फसेको छ । त्यस क्रममा अमेरिकाले एक हैन, अनेक युद्ध लडेको छ । जनधनको अपूरणीय क्षति ब्यहोरेको छ ।
अमेरिका इरानसँग युद्धमा होमिनुको सिलसिलेवार कारण पनि यही हो । यसबाट अमेरिका र अमेरिकी जनतालाई कति पनि फाइदा छैन । नोक्सानै नोक्सान छ, त्यो सबैको भर्पाइ अमेरिकी जनताले नै गर्नुपर्ने हो । यसको फाइदा इजरायललाई पनि भएको छैन । यसबाट कसैले फाइदा लुटेको छ भने त्यो एक्लो पात्र इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहु मात्रै हुन् ।
प्रधानमन्त्री नेतान्याहुकै कारण इजरायल लगातार कसै न कसैसँग युद्धमा छ । उनको सत्तामा टिक्ने सूत्र नै युद्ध हो । युद्ध सकिएको दिन उनको सत्ता त तलमाथि हुन्छ नै, एक घोषित अन्तर्राष्ट्रिय ‘वान्टेड युद्ध अपराधी’का रूपमा उनको व्यक्तिगत जीवन पनि सहज हुँदैन ।
युद्ध सत्ताका खेलाडीहरूका लागि प्रिय होला, त्यस अतिरिक्त कसैका लागि पनि प्रिय हुँदैन । इजरायली जनता इजरायलको स्थापना हुनु पहिलेदेखि नै युद्धमा छन् । जन्मेकै युद्धमा मर्न वा मार्नका लागि जस्तो भैसक्यो । यो ‘अति’ अवस्थाका कारण उनीहरू पनि युद्धबाट वाक्कदिक्क भैसके । तर, नेतान्याहू जस्ता सत्ताका खेलाडीहरूले यस्तो बाध्यता सिर्जना गरिदिन्छन् कि युद्ध उनीहरूका लागि बाध्यता बनिदिन्छ । पछिल्लो युद्ध पनि एक किसिमले उनीहरूमाथि जबर्जस्ती थोपरिएकै युद्ध हो ।
अमेरिकी जनता पनि युद्ध चाहदैनन् । उनीहरूले आन्तरिक र वाह्य दुबै किसिमका अनेकौ युद्ध खेपिसके । आन्तरिक युद्धबाट बाहिरिएको धेरै वर्ष भए पनि बाह्य युद्धबाट अमेरिकाले मुक्ति पाउन सकेको छैन । पछिल्लो समयका धेरै युद्धहरू उसले आफ्नो लागि हैन, अर्कैका लागि लड्नु परिरहेको छ ।
अमेरिकी जनतालाई अरूका लागि लड्नुपर्ने युद्धबाट मुक्ति चाहिएको छ । त्यही मुक्ति दिलाउने वाचा गरेकाले पनि उनीहरूले यसपटक ट्रम्पलाई रोजेका थिए ।
तर, त्यस्तो भएन । अमेरिका फेरि एकपटक अर्कैका लागि लड्नुपर्ने अनपेक्षित युद्धमा होमिएको छ । यसबाट अमेरिकी जनताको त्रासको पारो एक्कासी बढाएको छ । कहाँ, कतिबेला के हुने हो ? निश्चितता छैन । ठूला सहरहरूमा सुरक्षा तैनाथी बढाइएको छ । विभिन्न देशहरूमा रहेका अमेरिकी नियोगहरूको सुरक्षा गम्भीर चासो र चिन्ताको विषय भएको छ ।
अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्प इरानमाथि आक्रमण गर्नुको औचित्य पुष्टि गर्ने प्रयत्नमा छन् । उनको तर्क छ, ‘इरान यतिबेला इजरायली आक्रमणबाट ज्यादै कमजोर भएको छ । र, यो नै उसमाथि आक्रमण गर्ने सुनौलो अवसर हो ।‘ उनको थप तर्क यस्तो पनि छ, ‘इजरायललाई जोगाउन यो आवश्यक छ । अमेरिका र अमेरिकी जनताको सुरक्षाको लागि पनि यो नगरी नहुने थियो ।‘
अझ, अमेरिकी उपराष्ट्रपति जे डी भान्सले त यसो पनि भने कि ‘अमेरिका युद्धमा छैन । अमेरिका इरानको आणविक शक्तिको विरूद्धमा मात्र छ ।‘भान्स अमेरिकालाई बाह्य युद्धमा संलग्न गराउनु हुन्न भन्ने पक्षधर हुन् । ट्रम्पलाई राष्ट्रपति बनाउने ‘अमेरिकालाई फेरि महान बनाऔं’ भन्ने मागा मुभमेन्टको मूलमन्त्र पनि यही हो ।
राष्ट्रपति ट्रम्प र उनका उपराष्ट्रपति भान्सले जे भने पनि अमेरिकी जनताले यसलाई अमेरिका युद्धमै भएको ठानेका छन् । अनि, यो पनि सत्य हो किउनीहरूलाई यो युद्ध पटक्कै मन परेको छैन । उनीहरूको लागि राहतको विषय भनेको अमेरिकाले निशानामा आक्रमण गर्यो मानवीय क्षति ब्यहोर्नु परेन । यो बमबारीमा कति डलर खर्च भयो, त्यसको हिसाब किताब अनुमानभन्दा बाहिर नै छ ।
अमेरिका राजनीतिक रूपमा रातो र नीलोमा ठाडो चिरामा छ । तर, यो आक्रमणको सन्दर्भमा भने त्यो चिरा केही मेटिएको हो कि जस्तो देखिएको छ । नीला त समर्थनमा नहुने नै भए, राताले पनि यस आक्रमणलाई खासै समर्थन गरेको देखिएको छैन । धेरैलाई यो आक्रमण अनावश्यक नै लागेको छ । स्वयं राष्ट्रपतिको मागा मुभमेन्ट पनि यसको पछाडि उभिएको देखिदैन । केही मागा अगुवाहरूले त मुख खोलेरै यो आवश्यक नभएको बताएका छन् । धेरै मागाहरू भने मौनतामा विरोधको भाषा बोलिरहेको जस्तो देखिन्छ ।
नीलाहरूले यो आक्रमण औचित्यहिन भएको र जबर्जस्त अमेरिकालाई युद्धमा होमेर अमेरिकी जनताको असुरक्षा बढाएको दाबी गरिरहेका छन् । उनीहरूले संसदको समर्थन नलिई राष्ट्रपति ट्रम्पले लिएको यो निर्णय असंवैधानिक भएको पनि तर्क गरिरहेका छन् । यो तर्कमाथि बहस मात्र सुरू भएको छैन, यसले समर्थन पनि पाइरहेको छ । यो पनि अमेरिकी जनता अब युद्ध चाहदैनन् भन्ने कशी नै हो ।
जे होस्, केही दिनयता मध्यपूर्वमा इरान-इजरायल युद्ध जारी थियो । त्यसमा अप्रत्यक्ष रूपमा अमेरिका इजरायलको पक्षमा रहेको जगजाहेर नै थियो । तर, यसपटक अमेरिका पनि प्रत्यक्ष रूपमै युद्धमा सहभागी भयो । यसले यो युद्धको स्वरूप मात्र हैन, आयाम नै बदली दियो । यसको पहिलो प्रभाव शक्ति राष्ट्रहरूको ध्रुवीकरणबाट सुरू भयो । रूस, चीन, उत्तर कोरियालगायतका अमेरिका विरोधीहरू इरानको पक्षमा उभिए । मध्यपूर्वमा इजरायलको प्रभुत्व नचाहने अरब राष्ट्रहरूले मुख नखोले पनि उनीहरूलाई इजरायलको पक्षमा उभिएनन् । युरोपलाई पहिलैदेखि नै इजरायलको युद्ध-प्रेम मन परिरहेको थिएन, तटस्थ नै बस्यो ।
इरानका तमाम कुरा मन नपर्दा नपर्दै पनि विश्वका धेरै देशहरू एउटा कुरामा सहमत छन्; त्यो के हो भने इरानी भूमीमाथि अमेरिकी आक्रमण भयो र त्यो उसको सार्वभौमिकतामाथिको हमला हो । स्वभाविक हो, कुनै पनि देशलाई अर्को देशमा गरिएको यस्तो आक्रमण प्रिय हुँदैन । र, यो पनि सत्य हो कि युद्धले कुनै पनि समस्याको समाधान दिदैन । हुनसक्छ, इरानको आणविक कार्यक्रम मध्यपूर्वका लागि मात्र हैन, विश्वकै लागि खतरा छ । त्यसो हो भने त्यसको समाधान वार्ताले नै दिने हो । स्वयं अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्प पनि यो सत्यलाई अस्विकार गरिरहेका छैनन् । उनले भनेका छन्, ‘यो आक्रमणपछि इरान आणविक कार्यक्रम स्थगित गरेर वार्तामा आउँने छ।‘
तर, अन्तर्राष्टिय कूटनीतिका पण्डितहरू राष्ट्रपति ट्रम्पको यो आशा अलि बढी नै भएको बताइरहेका छन् । उनीहरूको भनाइ छ, यो आक्रमणले इरानका लागि कम विकल्पहरू मात्रै बाँकि राखिदिएको छ । धेरै लचक भएर लिए पनि उनीहरूले लिने विकल्प भनेको यो आक्रमण सहेर अगाडि बढ्ने मात्र हुन्छ । त्यसो गर्दा पनि उनीहरूले मौका छोपेर अमेरिकाविरूद्ध साइबर आक्रमण, आत्मघाती आक्रमणलगायतका आक्रमण जारी राख्ने सम्भावना बाँकि नै नरहला भन्न सकिन्न ।
मध्यपूर्वको यो पछिल्लो युद्धमा प्रत्यक्ष रूपमा अमेरिका, इजरायल र इरान संलग्न भए पनि अप्रत्यक्ष रूपमा सारा संसार नै संलग्न थियो । भूमण्डलीयकरणका अनेकौ डाइनामिक्सहरूले जेलिएको अहिलेको विश्वमा युद्धजस्तो विषय अब कुनै अलग टापूको विषय हुनै सक्दैन । त्यसैले यसले सबैको ध्यानाकृष्ट त गरेको थियो नै, धेरैको निद्रा पनि चोरेको थियो । यो युद्धलाई लिएर बढिरहेको ध्रुवीकरणले धेरैको मस्तिस्कमा कतै तेस्रो विश्वयुद्धकै खतरा निम्त्याउने त हैन ? भन्ने मोटो प्रश्नले घर जमाएको थियो।
विश्वको मानचित्रमा कोरिएको शान्तिकामी देश हो, नेपाल । तर, यो शान्तिकामी देश पनि आफ्नो भूगोलबाट हजारौ माइल टाढा भैरहेको यो युद्धको प्रभावबाट अछुतो रहेन । युद्धका तीनै पक्ष अर्थात् अमेरिका, इरान र इजरायलसँग उसको द्वैते सम्बन्ध मात्र छैन, मानवीय सम्बन्ध पनि छ । तीनवटै देशमा ठूलो संख्यामा नेपालीहरू छन् ।नेपालीहरू इजरायल र इरानमा कामको क्रममा पुगेका छन् भने अमेरिकामा त नेपाली-अमेरिकी भैसकेका वा स्थायी रूपमै बसोबास गर्ने नेपालीहरूको संख्या लाखौ छ । अमेरिका युद्धभूमी नभएकाले सुरक्षा चिन्ता खासै थिएन तर इरान र इजरायलको अवस्था भने फरक थियो । संख्याको हिसाबले इरानमा कमै नेपाली पुगेका छन् । इजरायलमा भने नेपालीको संख्या ठूलै छ ।
यस्तो अवस्थामा उनीहरूको सुरक्षालाई लिएर नेपाल सरकारको चासो र चिन्ता बढेको थियो । तर, चाहिनेभन्दा नचाहिने विषयहरूमा फसिरहेको ओली सरकारका लागि उनीहरू खासै महत्वका विषय भएनन । देशका युवा निर्यात गरेर उनीहरूको पसिनामा तर मारिरहेका असंवेदनशील शासकहरूका लागि मानिसको जीवनको खासै मूल्य पनि कहाँ हुन्छ र ?
यो स्तम्भकार, यो वा त्यो नामका सबै खाले युद्धको विरोधी हो । उसको मोटो विश्वास छ, युद्धले निम्त्याउने जीवन हैन, मृत्यु हो । मृत्यु छान्ने रहर कसैलाई हुँदैन र हुनु पनि हुन्न ।मध्यपूर्वमा सल्केको आगोको यो फिलिङ्गोमा अहिलेका लागि युद्धविरामको पानीले निभेको छ । यसबाट तेस्रो विश्वयुद्धको सम्भावना तत्कालका लागि टरेको छ । यसपटकको युद्धका कारणहरू अहिले पनि जिवीतै रहेकाले यो सधैंका लागि बन्द नै भयो भन्ने अवस्था छैन ।
