किताब चर्चा

इनारमा आफ्नो छाया देखेर हाम्फाल्ने बाघ र पोखरीमा आफ्नै छायासँग मोहित हुने नार्सिससमा एउटा समानता छ- यी दुवै भ्रमित छन्।

नेपाली कथाका बाघलाई जंगलमा आफूजस्तै अर्को बाघ कहाँबाट आएछ भन्ने भ्रम छ। ऊ आफ्नै छायालाई झम्टन इनारमा फाल हान्छ र ज्यान गुमाउँछ।

ग्रिक कथाको पात्र नार्सिसस पनि जंगलको सुन्दर तलाउमा पानी पिउन झुक्दा आफ्नै छायासँग झुक्किन्छ। ऊ छायालाई प्रेम गर्न थाल्छ। पानीको सतहमा सल्बलाइरहेको छायालाई अंगाल्ने कोशिश गर्छ। जसै ऊ झुक्छ र हात चोबल्छ, पानीमा लहराउँदै छाया अलप हुन्छ। ऊ बारम्बार छोप्न खोज्छ, छाया बारम्बार हातबाट छुट्छ।

तिर्खाले प्याकप्याक्ती हुँदा पनि ऊ छायालाई अलक्क निहार्दै बस्छ, पानी पिउँदैन। आखिरमा तिर्खाएरै मर्छ।

हामी हरकोही यी बाघ वा नार्सिससजस्तै पानीमा आफ्नै छाया देखेर भ्रमित छौं।

जिन जेनेट भने पानीको प्रतिछायामा पनि संसार देख्छन्, संसारमा सबैतिर आफैंलाई पाउँछन्।

उनी यस्ता लेखक हुन्, जो नार्सिससजस्तै पोखरीमा आफ्नो छाया हेरेर सुन्दरताको कल्पना त गर्छन्, तर त्यही सुन्दरताको भ्रममा रुमलिएर जिन्दगी खेर फाल्दैनन्। उनी न आफ्नो सुन्दरतामा हर्ष मनाउँछन्, न कुरुपता वा कमजोरीमा दुःखमनाउ गर्छन्।

आफू जे हो, त्यसैमा रमाउने मान्छे कम हुन्छन्। अधिकांश मान्छे जे होइन वा जे हुन सकेन त्यसको कल्पनाले बढ्ता पिरोलिन्छ। जेनेटले सधैं प्राप्तिमा हर्ष माने, यही इमानदारी उनको लेखनमा झल्किन्छ।

मैले यी फ्रेन्च लेखकलाई पहिलोचोटि पढेको सन् १९८१ तिर हो। त्रिभुवन विश्वविद्यालयका पूर्व उपकुलपति केदारभक्त माथेमाले मलाई उनको किताब 'द थिफ्स जर्नल' पढ्न दिनुभएको थियो। उहाँ किताबको भाव मनपर्यो भने पन्नाका छेउमा मिल्दोजुल्दो स्केच भर्नुहुन्छ। त्यो किताबमा पनि उहाँले प्रशस्त स्केच कोर्नुभएको थियो।

किताब पढेपछि मलाई जिन जेनेट कस्ता लेखक रहेछन् भनेर जान्न मन लाग्यो। अहिलेजस्तो इन्टरनेट सुविधा थिएन, मैले अमेरिकी पुस्तकालय गएर 'इन्साइक्लोपेडिया' पल्टाएँ।

जति बुझ्दै गएँ, जति उनलाई पढ्दै गएँ, उनको जीवन र लेखनमा मसिनो धागो मात्रको अन्तर देखेँ।

उनको जीवन नै यति घटनाप्रधान रहेछ, त्यसलाई सर्रर शब्दमा उतारेर खर्रर मुद्रणमा पढाइदिए पनि सुन्दर आख्यान बन्छ। वा, गैरआख्यान भन्नुस्।

उनका सबै किताब जिन्दगीका अंशलाई टपक्क टिपेर कागजमा 'फ्रेम' गरेजस्ता लाग्छन्। पढ्दै जाँदा कहिलेकाहीँ आत्मकथा पढेजस्तो अनुभूति हुन्छ। झट्ट फेरि दिमागमा तरंग उठ्छ, यो आत्मकथा कसरी हुन सक्छ, आख्यान होला!

जेनेटको विशेषता नै यही, उनका कृतिमा आख्यान र गैरआख्यानका परम्परागत भिन्नता लुप्त हुन्छन् र दुवै विधा एकाकार भएर आउँछन्। सिर्जनशील गैरआख्यान भनेको यही होला!